Proposicións

Como a frase, a proposición contén un suxeito e un verbo, pero forma parte dunha oración máis grande.

Cada oración contén unha proposición principal. Isto pódese modificar de varias maneiras por unha ou máis proposicións subordinadas. Se unha oración subordinada modifica un sintagma nominal, chámase oración relativa. Se modifica un verbo ou toda a preposición principal, chámase cláusula adverbial. E se funciona como substantivo, proposición nominal.

Ademais, unha oración pode conter máis dunha proposición principal.

Proposicións relativas

Unha proposición relativa é unha proposición que modifica un substantivo. As proposicións relativas seguen aos substantivos que modifican e usualmente comezan por un dos pronomes relativos ci ou cual:

• La om ci ia abita asi ia vade a New York. – O home que viviu aquí foise a Nova York.
• La poma cual ia cade de mea saco es aora noncomable. – A mazá que caeu da miña bolsa é agora incomestible.

Para maior claridade, unha proposición relativa pode estar separada do resto da oración por comas, especialmente se é longa ou complicada:

• La poma, cual ia cade de mea saco en la fango a matina ier, es aora noncomable. – A mazá, que caeu da miña bolsa no barro onte pola mañá, agora é incomestible.

Algunhas proposicións relativas non son esenciais para o significado da oración, senón simplemente engaden un comentario suplementario. Estas proposicións sempre se separan por comas:

• La can, ci ave manxas negra, ia morde la polisior. – O can, que ten manchas negras, mordeu ao policía.
• Mea padre, ci ia jubila, abita en Mexico. – O meu pai, que se xubilou, vive en México.
• Esta jus, cual Ana ia fa, ave un bon sabor. – Este zume, que fixo Ana, sabe ben.

Ci e cual poden comportarse como suxeito ou como obxecto dunha proposición relativa. Xeralmente, o obxecto segue ao verbo, pero cando un deles é o obxecto, precede tanto ao suxeito como ao verbo:

• La fem ci me ama veni de Frans. – A muller que amo vén de Francia.
• La robot cual me ia construi no opera. – O robot que construín non funciona.
• Ta ce nos vade a mea casa, cual es prosima. – Imos á miña casa, que está preto.

Cando o pronome relativo é o obxecto dunha preposición, a preposición vai diante:

• La fem de ci nos parla labora a mea ofisia. – A muller de que falamos traballa na miña oficina.
• Tua libro, en cual me ia scrive sua nom, es sur la table. – O teu libro, no que escribín o seu nome, está sobre a mesa.

Cando de ci ou de cual introduce un substantivo posuído dentro da proposición relativa, ese substantivo adoita estar introducido por sua para maior claridade:

• Esta fem, de ci sua sposo labora en la banco, es un cocor eselente. – Esta muller, cuxo marido traballa no banco, é unha excelente cociñeira.
• La fem, de ci tu conose sua sposo, labora a mea ofisia. – A muller, cuxo marido coñeces, traballa na miña oficina.
• La fem, de ci tu ia dona la letera a sua sposo, es encantante. – A muller, a cuxo esposo deches a carta, é encantadora.
• Mea auto, de cual sua motor es rompeda, es aora dejetada. – O meu coche, cuxo motor está roto, agora é lixo.

Nalgúns idiomas, unha proposición relativa pode modificar a proposición precedente. En elefen, en caso de ambigüidade pódese substituír a proposición subordinada por unha coordinada e dicir lo cual, e lo, e esta, e acel ou unha expresión similar:

• El pote salta a un metre alta, e esta ia surprende me. – Pode saltar un metro de altura, o que me sorprende.
• Me ia eleje aprende elefen, lo cual ia es un deside multe bon. – Elixín aprender elefen, que foi unha moi boa decisión.

Pódese comezar unha proposición relativa cun adverbio relativo:

• Me labora en Paris, do me abita. – Traballo en Paris, onde vivo.
• El va visita en julio, cuando la clima es bon. – Virá en xullo, cando o tempo é bo.
• Acel es la razona per ce Juan ia parti. – Esa é a razón pola que Juan foise.

Esas proposicións relativas son similares ás proposicións adverbiais:

• Me labora do me abita. – Traballo onde vivo.
• El va visita cuando la clima es bon. – Virá cando faga bo tempo.

Proposicións adverbiais

Unha proposición adverbial (ou subordinada circunstancial) modifica o verbo da proposición principal, ou a proposición completa. Introducimos unha proposición adverbial cunha conxunción relativa (como, cuando, cuanto, do) ou unha das conxuncións especiais si, car, afin, e ca:

• Me no teme la can, car el es multe peti. – No tengo miedo al perro, porque es muy pequeño.
• Si los redui tro rapida sua pesa, los va regania lo. – Se perden peso moi rápido, recuperarano.
• Me core afin la rinosero no catura me. – Corro para que o rinoceronte non me atrape.
• Esta es plu labora ca me ia previde. – Isto é máis traballo do que esperaba.
• El ia scrive cuando sua madre ia demanda. – Escribiu cando a súa nai llo pediu.
• El dise ce el es felis do el abita. – Di que é feliz onde vive.
• On no ia permete ce me fa la cosas como me ia desira. – Non se me permitía facer as cousas como quería.

Unha proposición adverbial introducida por unha conxunción relativa (como, cuando, cuanto, do) pode ser considerada como proposición adxectival abreviada. Por exemplo, os tres últimos exemplos anteriores poden tamén expresarse da seguinte forma:

• El ia scrive a la ora cuando sua madre ia demanda. – Escribiu no momento en que a súa nai llo pediu.
• El dise ce el es felis a la loca do el abita. – Di que é feliz no lugar onde vive.
• On no ia permete ce me fa la cosas en la modo como me desira. – Non se me permitía facer as cousas como eu quería.

Proposicións nominais

Unha proposición nominal (ou subordinada completiva) funciona como un substantivo: pode ser o suxeito ou o obxecto dun verbo ou preposición. As proposicións nominais introdúcense coas conxuncións especiais ce ou esce, cun dos pronomes relativos cua, cual e ci, ou por unha das conxuncións relativas.

Para ver se unha proposición é realmente unha proposición nominal, substitúa «el», «ela», «eles» ou «elas» pola proposición. Se se produce unha oración correcta é que a proposición é nominal. As proposicións nominais adoitan ser obxectos dos verbos de pensamento, sensación ou emoción:

• Me vide do tu es. – Vexo onde estás.
• Cuando me va parti, me no sabe. – Cando me irei, non o sei.
• Me sabe de do tu veni. – Sei de onde vés.
• Me sabe ci ia dise acel. – Sei quen dixo iso.
• Me vole demanda cua tu ia dise. – Quero preguntar que dixeches.
• Me pote divina cual libro el leje. – Podo adiviñar que libro está a ler ela.

Moitas proposicións nominais son introducidas polas conxuncións especiais ce (“que”) ou esce (“se”):

• Me pensa ce el es bela. – Creo que é fermosa.
• Me pensa ce el pote salta a un metre alta. – Creo que pode saltar un metro de altura.
• Me pensa ce si. – Creo que si.
• Me duta esce el pote salta a un metre alta. – Dubido que poida saltar un metro de altura.

As proposicións nominais a miúdo informan do que alguén dixo, pensado ou preguntado. En todos os casos, o tempo do verbo na proposición nominal segue sendo o mesmo que no discurso, pensamento ou pregunta orixinal:

• Me ia dise: «Me veni de London.»  →  Me ia dise ce me veni de London.
  • Dixen: «Veño de Londres.»  →  Dixen que viña de Londres.
• El pensa: «La tren ia es tarda.»  →  El pensa ce la tren ia es tarda.
  • Ela pensa: «O tren chega tarde.»  →  Ela pensa que o tren chegou tarde.
• El ia demanda: «Cuando nos va parti?»  →  El ia demanda cuando nos va parti.
  • El preguntou: «Cando nos imos ir?»  →  El preguntounos cando nos iamos.
• Me va vole sabe: «Do la selebra es?»  →  Me va vole sabe do la selebra es.
  • Quero saber: «Onde está a festa?»  →  Quero saber onde está a festa.

Algunhas subordinadas adxectivais ou adverbiais ás veces poden confundirse con subordinadas nominais. Para aclarar que se trata dunha subordinada adxectival ou adverbial, engádese un nome ou un pronome diante de cual ou ci:

• Me no comprende la ata cual tu intende. – Non entendo a acción que pensas facer.
• Me ia oia lo cual tu ia dise. – Escoitei o que dixeches.
• Me no conose el ci tu ia indica. – Non coñezo a persoa que vostede indicou.
• Me vide la loca do tu es. – Vexo o lugar onde estás.
• Me no sabe la ora cuando me va parti. – Non sei a hora á que me irei.

Tamén se pode considerar que un verbo infinitivo introduce un tipo de proposición nominal.

Proposicións coordinadas

Pódense unir dúas proposicións principais nunha soa oración mediante conxuncións coordinantes. A miúdo inclúese unha coma diante da conxunción:

• Me ia desira la auto, ma me no ia ave la mone. – Quería o coche, pero non tiña o diñeiro.
• Me desira un bon carera e me vole ance trova un sposa bela. – Quero unha boa profesión e tamén quero atopar unha esposa bela.

Estas preposicións poden formar frases independentes, con ou sen conxuncións:

• El ia vole canta e el ia vole dansa, ma el ia teme. – Quería cantar e quería bailar, pero tiña medo.
• El ia vole canta. E el ia vole dansa. Ma el ia teme. – Quería cantar. E quería bailar. Pero tiña medo.
• El ia vole canta. El ia vole dansa. El ia teme. – Quería cantar. Quería bailar. Tiña medo.