Formación de palabras

En elefen, as palabras novas poden crearse pola adición de prefixos ou sufixos a palabras xa existentes, ou combinando dúas palabras nun nome composto.

Tamén se pode usar un adxectivo ou un verbo como un substantivo, sen modificalos.

Prefixos

Cando se engade un prefixo que termina cunha consoante a unha palabra que comeza coa mesma consoante, esta consonante só se escribe unha vez (inter+rede  →  interede, non+nesesada  →  nonesesada).

Anti- significa «anti-». Permite formar adxectivos e substantivos que indican oposición:

• sosia  →  antisosial – antisocial
• avion  →  antiavional – antiaéreo
• proton  →  antiproton – antiprotón

Auto- significa «auto-». Permite formar substantivos, verbos e adxectivos que indican accións reflexivas ou automáticas:

• respeta – respecto  →  autorespeta – amor-propio
• flue – fluxo  →  autoflujo – reenviar automaticamente á liña
• adere – adherir  →  autoaderente – autoadhesivo

Des- significa «de/s-» no sentido de desfacer unha acción. Serve para formar verbos. Simplifícase a de- diante de «S», «Z», «X», ou «J»:

• botoni – abotoar  →  desbotoni – desabotoar
• infeta – infectar  →  desinfeta – desinfectar
• jela – conxelar  →  dejela – desconxelar
• sifri – codificar  →  desifri – decodificar

Inter- significa «inter-». Permite formar substantivos, verbos e adxectivos que indican accións mutuas ou estados:

• cambia – cambiar  →  intercambia – intercambiar
• nasional – nacional  →  internasional – internacional

Media- significa «media-». Serve para formar nomes que indican o medio dunha cousa:

• note – noite  →  medianote – medianoite
• dia – día  →  mediadia – mediodía
• punto – punto  →  mediapunto – punto medio

Non- significa «in-» e «non». Serve para formar adxectivos e nomes que indican o oposto:

• justa – xusto  →  nonjusta – inxusto
• ativa – activo  →  nonativa – inactivo
• nativa – nativo  →  nonativa – no nativo
• nesesada – necesario  →  nonesesada – innecesario
• crede – crenza  →  noncrede – incredulidade

Pos- significas «post-». Serve para formar substantivos, verbos e adxectivos que se refiren a un tempo ou un lugar que se atopa despois ou detrás doutro:

• graduada – graduado  →  posgraduada – posgraduado
• alveolo – alvéolo  →  posalveolal – postalveolar

Pre- significa «pre-». Serve para formar substantivos, verbos, e adxectivos que se refiren a un tempo ou un lugar que se atopa antes ou diante doutro:

• graduada – graduado  →  pregraduada – estudante que prepara un grao
• istoria – historia  →  preistoria – prehistoria
• judi – xulgar  →  prejudi – prexulgar

Re- significa «re-». Serve para formar verbos que indican unha acción repetida ou en sentido inverso:

• comensa – comezar  →  recomensa – recomezar
• pleni – encher  →  repleni – reencher
• paia – pagar  →  repaia – reembolsar / pagar de novo
• veni – vir  →  reveni – volver

Su- significa «sub-» ou «sus-». Serve para formar substantivos, verbos ou adxectivos que indican un punto máis baixo nunha xerarquía:

• teninte – tenente  →  suteninte – subtenente
• divide – dividir  →  sudivide –subdividir
• consensa – consciente  →  suconsensa – subconsciente
• indise – índice  →  suindise – subíndice
• campion – campión  →  sucampion – subcampión

Supra- significa «super-» ou «sur-». Permite formar substantivos, verbos ou adxectivos que indican un punto máis alto na xerarquía. Simplifícase a supr- antes de «A»:

• computador – ordenador  →  supracomputador – superordenador
• pasa – pasar  →  suprapasa – sobrepasar
• dramosa –espectacular  →  supradramosa –sensacional
• fem – muller  →  suprafem – supermuller
• natural – natural  →  supranatural – sobrenatural
• analise – analizar  →  supranalise – sobreanalizar

Vis- significa «vice-». Permite formar substantivos que indican un adxunto:

• presidente – presidente  →  vispresidente – vicepresidente
• re – rei  →  visre – vicerrei

Bon- e mal- forman versións boas ou malas (ou erróneas) de adxectivos e verbos, ás veces metaforicamente:

• parla – falar  →  bonparlante – elocuente
• vende – vender  →  bonvendeda – superventas
• dise – dicir  →  bondise – bendicir
• veni – vir  →  bonveni – benvido
• acusa – acusar  →  malacusa – difamar / calumniar
• comprende – comprender  →  malcomprende – entender mal / comprender ao revés
• nomida – nomeado  →  malnomida – mal chamado
• odorosa – oloroso  →  malodorosa – maloliente

Os números e as fraccións úsanse como prefixos nalgunhas palabras. Cos nomes de familia, os números indican unha distancia crecente entre as xeracións:

• avo – avó  →  duavo – bisavó
• neta – neta  →  treneta – tataranieta
• pede – pé  →  cuatropede – cuadrúpede
• sore – irmá  →  duisore – medio irmá
• galon – galón  →  cuatrigalon cuarto de galón

Sufixos

Moitos sufixos comezan cunha vogal. Cando se engade un sufixo a unha palabra que xa termina cunha vocal, quítase a vogal existente, a non ser que sexa a única vogal da palabra orixinal:

• fruta – froita  →  frutosa – afrutado
• jua – xogo  →  jueta – xoguete
• fe – fada  →  fein – máxico

Cando un sufixo crea unha secuencia de vogais non válida, quítase a segunda vogal da secuencia:

• comedia + -iste  →  (comediiste)  →  comediste – comediante

Hai dúas excepcións a estas regras:

• tre + -i  →  tri
• tre + -uple  →  truple

Sufixos que forman verbos

Do mesmo xeito que con outros verbos, os verbos producidos por un sufixo pódense usar dun modo tanto transitivo como intransitivo ou como substantivos.

-i engádese a substantivos e adxectivos para formar verbos que significan «converterse en…», «que se transforma en…». Un caso especial é o dos verbos que significan «producir» unha substancia ou unha «parte nova»:

• arco – arco  →  arci – arquexar
• roja – vermello  →  roji – arroibar
• umida – húmido  →  umidi – humedecer
• duple – dobre  →  dupli – dobrar
• saliva – saliva  →  salivi – ensalivar
• flor – flor  →  flori – florecer

-i forma tamén verbos que significan «utilizar…» (esencialmente: ferramentas, instrumentos ou aparellos), ou «aplicar…» (unha substancia ou unha convención):

• boton – botón  →  botoni – abotoar
• telefon – teléfono  →  telefoni – telefonar
• sponja – esponxa  →  sponji – esponxar
• pinta – pintura  →  pinti – pintar
• nom – nome  →  nomi – nomear

Sufixos que forman adxectivos

Do mesmo xeito que con outros adxectivos, os producidos por estes sufixos pódese reutilizar como substantivos que denotan persoas ou cousas que teñen a calidade especificada.

-in engádese a un nome para crear un adxectivo que significa «similar a…»:

• ami – amigo, amiga  →  amin – amigable
• enfante – neno, nena  →  enfantin – infantil
• fantasma – pantasma  →  fantasmin – fantasmal
• menta – menta  →  mentin – mentolado
• monstro – monstro  →  monstrin – monstruoso
• serpente – serpe  →  serpentin – serpentino

-osa engádese a un substantivo para forma un adxectivo que significa «cheo de…» ou «feito de…»:

• zucar – azucre  →  zucarosa – azucrado / en azucre
• oro – ouro  →  orosa – dourado, feito de ouro
• capel – cabelos  →  capelosa – peludo
• crea – crear  →  creosa – creativo
• melma – limo  →  melmosa – viscoso
• jua – xogo  →  juosa – rebuldeiro
• caos – caos  →  caososa – caótico

-al engádese a un substantivo para formar un adxectivo que significa «que pertence a…» ou «relativo a…»:

• fotografia – fotografía  →  fotografial – fotográfico
• nasion – nación  →  nasional – nacional
• siensa – ciencia  →  siensal – científico
• averbo – adverbio  →  averbal – adverbial
• erita – herdanza  →  erital – hereditario
• mito – mito  →  mital – mítico
• monce – monxe  →  moncal – monástico

-iste engádese a un substantivo que denota unha crenza, unha relixión ou unha filosofía para formar un adxectivo xeral. Se o nome termina par -isme, entón toma o seu lugar -iste. Nalgunhas palabras, cando a raíz é un nome propio, retense a vogal final de substantivo se se produce unha palabra máis internacional:

• bigamia – bigamia  →  bigamiste – bígamo
• otimisme – optimismo  →  otimiste – optimista
• puria – limpeza  →  puriste – purista
• Mitra – Mitra  →  mitraiste – mitraísta

-an engádese a algúns substantivos indicando extensión de espazo ou tempo (lugares ou épocas) a fin de formar adxectivos xerais:

• suburbe – suburbio  →  suburban – suburbano
• Victoria – Victoria  →  victorian – victoriano

-an é tamén un dos cinco sufijos estándar para formar adxectivos que denotan linguas e pobos. Os outros catro son: -es, -ica, -i, e -sce. Para estes adxectivos, elefen escolleu as palabras que máis se asemellen aos nomes nativos: o resultado é que algúns nomes usen un sufixo especial ou sen sufixo en absoluto e a raíz ás veces modifícase demasiado:

• Africa – África  →  african – africano
• Frans – Francia  →  franses – francés
• Elas – Grecia  →  elinica – grego
• Arabia – Arabia  →  arabi – árabe
• Rusia – Rusia  →  rusce – ruso
• Europa – Europa  →  european – europeo
• Deutxland – Alemaña  →  deutx – alemán
• Britan – Gran Bretaña  →  brites – británico

Pero tamén se pode simplemente agregar -an a un nome de país:

• Frans – Francia  →  fransan – francés
• Elas – Grecia  →  elasan – grego
• Arabia – Arabia  →  arabian – árabe
• Rusia – Rusia  →  rusian – ruso
• Deutxland – Alemaña  →  deutxlandan – alemán
• Britan – Gran Bretaña  →  britanan – británico

-ica engádese a un substantivo que denota un problema médico, psicolóxico ou similar, para formar un adxectivo que describe a unha persoa que ten ese problema:

• catalesia – catalepsia  →  catalesica – cataléptico
• xenofobia – xenofobia  →  xenofobica – xenófobo

-nte engádese a un verbo para crear un participio activo, un adxectivo que significa «de tal maneira que» ou «fai (a acción especificada)». O participio activo de es é esente:

• ama – amar  →  amante – amante
• depende – depender  →  dependente – dependente
• dormi – dormir  →  dorminte – dormente
• obedi – obedecer  →  obedinte – obediente
• pare – aparecer / parecer  →  parente – aparente
• es – ser  →  esente – ente

Os substantivos que terminan en -ente non se utilizan como nomes de accións:

• La covrente es sur la caxa. – A cuberta está sobre a caixa.
• Covre la caxa es un bon idea. – Cubrir a caixa é unha boa idea.

-da engádese a un verbo para formar un participio pasivo, un adxectivo que significa «fíxose a el/a»:

• ama – amar  →  amada – amado, amada
• clui – pechar  →  cluida – pechado, pechada
• conose – coñecer  →  conoseda – coñecido, coñecida
• jela – xear, conxelar  →  jelada – xeado/a, conxelado/a
• nesesa – necesitar  →  nesesada – necesario/a
• putri – podrecer  →  putrida – podrecido/a

-able engádese a un verbo para facer un adxectivo que significa «-able», «capaz de ter» ou «digno de facer…»:

• ama – amar  →  amable – amable, adorable
• come – comer  →  comable – comestible
• infla – inflar  →  inflable – inflable
• loda – encomiar  →  lodable – loable, laudable
• nota – notar  →  notable – notable
• titila – facer cóxegas  →  titilable – coxigoso

Sufixos que forman nomes

-or. Cando se engade a un verbo crea un substantivo que significa que unha persoa realiza a acción especificada, a miúdo, normalmente ou habitualmente. Cando se engade a un substantivo, forma un substantivo que designa a unha persoa que traballa no especificado ou practica ese deporte:

• aida – axudar  →  aidor – axudante, asistente
• deteta – detectar  →  detetor – detective
• dirije – dirixir  →  dirijor – director
• fumi – fumar  →  fumor – fumador
• gania – gañar  →  ganior – gañador
• jogla – facer malabares  →  joglor – malabarista
• parla – falar  →  parlor – orador, locutor
• pexa – pescar  →  pexor – pescador
• carne – carne  →  carnor – carniceiro
• vaso – jarrón, vasija  →  vasor – oleiro
• futbal – fútbol  →  futbalor – futbolista
• tenis – tenis  →  tenisor – tenista

-ador significa tamén «-ador», crea un substantivo que significa unha ferramenta ou máquina que realiza a acción ou traballa na cousa especificada:

• caldi – calor  →  caldador – quentador
• computa – calcular  →  computador – computadora
• lava – lavar  →  lavador – lavadora
• parla – falar  →  parlador – altofalante
• surfa – navegar  →  surfador – navegador web
• umidi – humidificar  →  umidador – humidificador

-eria engádese a un substantivo para formar unha palabra que significa «lugar», a miúdo unha tenda, asociada á acción ou cousa que se especifica:

• cafe – café  →  caferia – cafetaría
• pan – pan  →  paneria – panadaría
• beli – embelecer  →  beleria – salón de beleza
• campana – campá  →  campaneria – campanario
• fruto – froita  →  fruteria – frutaría
• monce – monxe  →  monceria – mosteiro
• planeta – planeta  →  planeteria – planetario
• xef – principal / xefe  →  xeferia – sede social, cuartel xeral

-ia equivale a «-idade» ou «-cia». Forma substantivos abstractos que serven como nomes de calidades. Cando -ia engádese a unha palabra que termina en -ia, a palabra non cambia:

• ajil – áxil  →  ajilia – axilidade
• felis – feliz  →  felisia – felicidade
• jelosa – celoso  →  jelosia – celos
• neutra – neutro  →  neutria – neutralidade
• madre – nai  →  madria – maternidade
• enfante – neno (infante)  →  enfantia – infancia
• sultan – sultán  →  sultania – sultanato
• fria – frío  →  fria – frialdade
• vea – vello / persoa anciá  →  veia – vellez

As palabras como enfantia e sultania poden designar un tempo ou un lugar no que existe esa calidade.

Os nomes de moitos campos de estudo tamén terminan en ia (ou ica) pero como parte da raíz e non como sufixo. Os nomes dos profesionais correspondentes fórmanse con -iste. -iste tamén se usa para formar os nomes dos adeptos dunha relixión ou filosofía, os músicos e os nomes de persoas que a nivel internacional termina en «-ist-»:

• jeografia – xeografía  →  jeografiste – xeógrafo/a
• psicolojia – psicoloxía  →  psicolojiste – psicólogo/a
• cimica – química  →  cimiciste – químico/a
• eletrica – electricidade  →  eletriciste – electricista
• musica – música  →  musiciste – músico/a
• Crixna – Krishna  →  crixnaiste – krisnaísta
• ideal – ideal  →  idealiste – idealista
• gitar – guitarra  →  gitariste – guitarrista
• solo – só  →  soliste – solista
• jornal – periódico  →  jornaliste – xornalista
• sicle – ciclo  →  sicliste – ciclista

-isme serve para formar os nomes das crenzas en substitución de -iste no nome de crente. Tamén se atopan noutras palabras que a nivel internacional terminan en «-ism-»:

• dauiste – taoísta  →  dauisme – taoísmo
• altruiste – altruista  →  altruisme – altruismo
• raziste – racista  →  razisme – racismo
• sindicatiste – sindicalista  →  sindicatisme – sindicalismo
• turiste – turista  →  turisme – turismo
• simbol – símbolo  →  simbolisme – simbolismo
• canibal – caníbal  →  canibalisme – canibalismo

Sufixos menos produtivos

Os seguintes sufixos aplícanse a palabras específicas, tal como indícase no dicionario.

-eta engádese a algúns substantivos para crear un nome para unha versión de algo que se reduciu dunha forma particular. Isto inclúe os nomes de animais novos ou pezas interiores. De igual modo, -eta pode engadirse a algúns verbos e adxectivos para crear palabras que designan as versións reducidas de accións e calidades:

• bebe – bebé  →  bebeta – recentemente nado
• caro – carro  →  careta – carretilla
• imaje – imaxe  →  imajeta – miniatura
• lente – lente  →  lenteta – lente de contacto
• mone – diñeiro  →  moneta – moeda
• orolojo – reloxo  →  orolojeta – reloxo de pulseira
• bove – boi  →  boveta – tenreira
• ovea – ovella  →  oveta – cordeiro
• calsa – media  →  calseta – calcetín
• camisa – camisa  →  camiseta – camiseta
• jaca – chaqueta  →  jaceta – chaleco
• pluve – chover  →  pluveta – babuxar
• rie – rir  →  rieta – sorrir
• parla – falar  →  parleta – charlar
• bela – fermoso/a  →  beleta – lindo/a

-on engádese a certos substantivos para crear unha palabra que aumenta dalgunha forma unha cousa. Isto inclúe as pezas exteriores:

• abea – abella  →  abeon – abellón
• caxa – caixa  →  caxon – caixón
• dente – dente  →  denton – cabeiro
• dito – dedo  →  diton – polgar
• padre – pai  →  padron – patrón, patriarca
• sala – sala  →  salon – salón
• seja – cadeira  →  sejon – cadeira de brazos
• calsa – medias  →  calson – pantys
• jaca – chaqueta  →  jacon – abrigo

-eta e -on non son sinónimos de peti e grande: é posible ter un careta grande ou un salon peti. Forman palabras que teñen un sentido específico e diferente que se poden describir como versións máis pequenas ou máis grandes do orixinal.

-o e -a engádense a algúns substantivos que designan os membros da familia, para cambiar o significado a masculino ou feminino, respectivamente:

• tio, tia – tío, tía

Os nomes dalgunhas árbores fórmanse cambiando o final -a de o nome da froita ou baga por -o:

• pera – pera  →  pero – peral

-esa engádese a algúns substantivos que designan o papel social historicamente masculino para formar o feminino equivalente:

• principe – príncipe  →  prinsesa – princesa

Afixos técnicos

Fórmanse o termos médicos e científicos internacionais que se forman a partir de fontes latinas e gregas coa axuda dun gran número de prefixos e sufixos. Estes afixos tamén se utilizan en elefen, e seguen as súas normas.

Cando se usa unha preposición como prefixo técnico, segue a mesma regula que supra-: se ten dous ou máis sílabas e termina cunha vocal, e o resto da palabra comeza coa mesma vocal, esta vogal aparece só unha vez (contra+ataca  →  contrataca).

Os sufijos -i e -uple utilízanse para as fraccións e os múltiplos.

Nomes compostos

Pódese formar unha palabra combinando un verbo e o seu obxecto, nesa orde. O resultado designa unha persoa ou unha cousa que cumpre a acción especificada no obxecto:

• corti, ungia – cortar, uña  →  cortiungia – cortaúñas
• covre, table – cubrir, mesa  →  covretable – mantel
• fura, bolsa – roubar, bolso  →  furabolsa – carteirista
• lansa, petra – lanzar, pedra  →  lansapetra – catapulta
• para, morde – deter, morder  →  paramorde – buceira
• para, pluve – detener, choiva  →  parapluve – paraugas
• pasa, tempo – pasar, tempos  →  pasatempo – pasatempos
• porta, mone – levar, moeda  →  portamone – moedeiro
• porta, vose – levar, voz  →  portavose – portavoz
• brinca, dorso – saltar, costas  →  brincadorso – pídola

Se o obxecto comeza por unha vocal, consérvase esta, a non ser que sexa a mesma que a final do verbo, como na palabra portavion.

En elefen, dous nomes consecutivos non forman un nome composto. Débese engadir unha preposición entre os dous nomes. Por exemplo:

• avia de mar – ave mariña
• casa per avias – niño
• xef de polisia – comisaría de policía

En casos raros, unha expresión así ten un significado especial non literal e trátase coma se fose unha soa palabra fixa. Por exemplo, un leon-de-mar (león mariño) non é un león. Neste caso, úsanse os guións para unir os nomes e os adxectivos que seguen ao substantivo. Tamén se poden usar os guións para compostos máis literarios cando isto mellora a claridade:

• un leon-de-mar grande – un gran león mariño
• un leon grande de mar – un león que vén do mar
• un avion grande de mar – un gran hidroavión (porque un hidroavión é un tipo de avión)
• un avion-de-mar grande – un gran hidroavión (como alternativo)
• un avion de mar grande – un gran hidroavión (ambiguo: parece dicir que o mar é grande)