Adverbios

Do mesmo xeito que os adxectivos, que son palabras que modifican os substantivos; os adverbios son palabras que modifican case calquera outra cousa: verbos, adxectivos, outros adverbios, determinantes, preposicións, sintagmas nominais e mesmo frases enteiras. Normalmente, os adverbios dan información sobre lugar, tempo, circunstancia, causa, forma ou grao.

Posición

En elefen, os adverbios e os adxectivos teñen a mesma forma. A diferenza vese claramente na posición: os adxectivos seguen aos substantivos, os adverbios seguen aos verbos e preceden outras palabras:

• La om ia studia atendosa la testo. – O home estudou detidamente o texto. (modificando o verbo)
• Me ia veni asi en un tren riable lenta. – Vin aquí nun tren ridículamente lento. (modificando o adxectivo)
• La tren ia move asurda lenta. – O tren moveuse absurdamente lento. (modificando outro adverbio)
• Me no oia multe bon tu. – Non podo oírche moi ben. («multe» modifica «bon», e «multe bon» modifica «oia»)
• Cuasi sento persones ia espeta sur la plataforma. – Case un centenar de persoas esperaban na plataforma. (modificando un cuantificador)
• On ia escava un buco direta ante mea porte. – Cavaron un buraco xusto en fronte da miña porta. (modificando unha preposición)
• Sola la manico es rompeda. – Só o mango está roto. (modificando o sintagma nominal)
• Strana, el ia porta un balde de pexes. – Curiosamente, el levaba un cubo de peces. (modificando unha frase)

Un adverbio (ou unha frase adverbial) que modifica un verbo (ou a frase enteira) tamén se pode colocar ao principio da oración. E se non provoca confusión, un adverbio pode situarse tamén despois do obxecto dun verbo ou no final da frase:

• El dansa bon. – Ela baila ben.
• Pronto el va cade. – Pronto caerá.
• Surprendente, el es un xico multe bon. – Sorprendentemente, é un moi bo mozo.
• Me no oia tu multe bon. – Non podo oírche moi ben.
• pero: Me leje felis la libro. – Leo o libro felizmente.

Nalgúns casos, un adverbio diante dun adxectivo pode estar unido por un guion para aclarar o significado:

• la parolas nova-creada – as palabras recentemente creadas

Pódese aclarar tamén un significado verbal dicindo en modo ou a grado:

• La melodia es bela en modo surprendente. – A melodía é asombrosamente boa.

Comparación

A comparación de adverbios é exactamente como a comparación de adxectivos.

Adverbios primarios

Ademais da enorme cantidade de adverbios derivados de adxectivos, o elefen ten algunhas palabras que son soamente adverbios:

• apena – «apenas»
• cisa – «quizá», «quizais», «talvez»
• cuasi – «case»
• tan – «tan» (ata tal punto)
• tro – «demasiado» (en exceso)
• asi – «aquí», «acá»
• ala – «aí», «alí», «alí»
• an – «mesmo» (contrariamente ao esperado)
• ance – «tamén»
• ancora – «aínda»
• aora – «agora»
• alora – «entón» (neste momento)
• poi – «e despois»
• denova – «outra vez», «de novo», «novamente»
• ja – «xa»
• nunca – «nunca»
• sempre – «sempre»
• ier – «onte»
• oji – «hoxe»
• doman – «mañá» (ao día seguinte)

Tan utilízase en exclamacións:

• Un vista tan bela! – Que fermosa vista!
• Tan stonante! – Que incrible!

Adverbios cuantificadores

Certos cuantificadores poden converterse en adverbios, indicando a extensión ou grao en que algo é o caso.

• no – «no»
• alga – «algúns/as», «algo», «bastante»
• multe – «moitos/as», «moito»
• poca – «poucos/as», «pouco»
• plu – «máis»
• min – «menos»
• la plu – «o máis»
• la min – «o menos»

No como un adverbio significa «non», «de ningunha maneira». Nega o que modifica. Como caso especial, cando modifica un verbo, precede ao verbo:

• Los no va comprende. – Non van entender.
• Nos ave no sola un orania, ma ance du bananas. – Temos non soamente unha laranxa, tamén dous plátanos.
• O, no esta problem denova! – Oh, este problema outra vez non!

Alga como adverbio significa «algúns/as», «algo», «bastante», «en certa medida»:

• Acel es un caso alga spesial. – Iso é un caso bastante especial.
• Alga confusada, el ia cade en la lago. – Algo confundido, caeu no lago.

Multe como adverbio significa «moito», «moi», «en gran medida»:

• Me es multe coler. – Estou moi anoxado.
• El ama multe la femes. – Gústanlle moito as mulleres.

Poca como adverbio significa «pequeno/a», «lixeiramente», «en menor medida»:

• Me es poca interesada. – Non estou moi interesado.
• El core poca. – Ela corre pouco.

Plu e min como adverbios significan, respectivamente «máis» e «menos» (ou «en maior medida» e «en menor medida»):

• Tu aspeta plu joven ca me. – Vesche máis novo ca min.
• No parla plu. – Non fales máis.
• Me es min contente con la resulta ca me ta prefere. – Estou menos satisfeito do resultado do que quixese.

La plu e la min como adverbios significan, respectivamente, «o máis» e «o menos» (ou «na medida máxima» e «na medida mínima»):

• “Pardona” es la parola la plu difisil. – “Síntoo” é a palabra máis difícil.
• El es la om la min interesante en la mundo. – El é o home menos interesante do mundo.
• A la min, nos ave ancora la un la otra. – Polo menos témonos o un ao outro.

Adverbios interrogativos e relativos

Os seguintes adverbios poden usarse de varias maneiras:

• cuando – «cando»
• do – «onde»
• como – «como»
• cuanto – «cantos/as», «canto»
• perce – «por que»

Crean preguntas directas e indirectas, e introducen as oracións de relativo. Como unha extensión do seu uso relativo, tamén se comportan como conxuncións e introducen cláusulas adverbiais – cuando, por exemplo, é entón a forma abreviada de a la tempo cuando. Tamén poden ser introducidos por preposicións.

Cuando significa «cando» (a cual tempo, en cual tempo):

• Cuando nos va come? – Cando imos comer?
• La enfante demanda cuando nos va come. – O neno está a preguntar cando imos comer.
• En la anio cuando me ia nase, la clima ia es multe calda. – No ano en que eu nacín, o tempo era moi cálido.
• Cuando nos ariva, me va dormi. – No momento en que cheguemos, vou durmir.
• Nos va canta ante cuando nos dansa. – Imos cantar antes de bailar.
• Nos va dansa pos cuando nos canta. – Imos bailar despois de cantar.
• Nos va dansa asta cuando nos adormi. – Imos bailar ata que nos durmamos.

Do significa «onde» (a cual loca, en cual loca). Cando se usa cun verbo de movemento, do a miúdo significa «onde»:

• Do es la can? – ¿Onde está o can?
• Me no sabe do nos vade. – Non se onde imos.
• En la pais do me ia nase, la clima es multe calda. – No país onde nacín, o clima é moi cálido.
• El ia dormi do el sta. – Durmía onde se atopaba.
• Me veni de do tu ia visita me. – Veño de onde me visitaches.
• La polisior ia desinia un sirculo sirca do el ia trova la clave. – O policía debuxou un círculo ao redor de onde se atopou a chave.

Como significa «como» (en cual modo). Tamén serve como unha preposición que significa «igual», «como»:

• Como tu conose mea nom? – Como sabes o meu nome?
• Me no comprende como tu conose mea nom. – Non entendo como sabes o meu nome.
• La manera como tu pasea es riable. – A forma en que camiñas é ridícula.
• Me parla como me pensa. – Falo como penso.
• La descrive ia difere multe de como la loca aspeta vera. – A descrición é moi diferente de como realmente se ve o lugar.
• Tua oios es como los de un falcon. – Os teus ollos son como os dun falcón.

Cuanto significa «canto» o «cantos/as» (en cual cuantia). Tamén serve como un cuantificador co mesmo significado:

• Cuanto la orolojo custa? – Canto custa o reloxo?
• Cuanto tu ia compra? – Cantos compraches?
• Cuanto tu desira esta torta? – Canto queres este pastel?
• Me va demanda cuanto ia ariva. – Vou preguntar cantos chegaron.
• Nos va aida cuanto nos pote. – Imos axudar en todo o que poidamos.
• Tu sabe cuanto me ama tu? – Sabes canto che amo?

Perce significa «por que» (en varios sentidos: par cual causa, per cual razona, con cual intende). As conxuncións correspondentes son car («porque», «pola razón de que») e afin («para que», «coa intención de que»):

• Perce tu core? – Por que corres?
• La fem ia demanda perce la fenetra es rompeda. – A muller preguntou por que estaba rota a xanela.