GRAMÀTIKA
Ortografia i pronunsiashon · Frase · Sustantivo · Determinante · Pronomber · Athetivo · Atverbio · Verbo · Preposishon · Konjunshon · Pregunta · Kláusula · Numero · Formashon di palabra · Abreviashon · Puntuashon

Verbo

Un verbo tipiko ta denota e okurrensia òf abandono di un akshon (korre, para), un relashon (tener, perde) òf un estado (para, derti). Den Elefen, e verbonan no ta kambia pa indiká kosnan manera tempu òf estado di ánimo. Na lugá di esei, ta usa atverbionan, spesialmente e tres preverbionan ia, va i ta. Tur verbo por ser reutiliza sin kambio komo sustantivo.

Tempo

E tempu futuro ta marká ku va (un palabra di orígen franses). E tempu pasá, inkluyendo e perfekto i e pluskuamperfekto, ta marká ku ia (di orígen chavakano). Esaki ta atverbionan spesial ku ta bini promé ku e verbo. E tempu presente no ta marká:

Storia ta deskribi eventonan ku ta tuma lugá den pasado (òf un pasado imaginado), òf ku su lokashon den tempo no ta di interes pa e lektor. Den e kasonan ei, e ia por wòrdu skomptá.

Elefen no ta distinguí e aspektonan perfekto i imperfekto di e verbo (por ehèmpel, “Mi a kome”, “Mi tabata kome”). Sinembargo, un por klarifiká e sekwensa temporal di dos akshon fásilmente dor di marka e promé ku ja (“ya”):

Tin otro manera pa klarifika e sekuensia temporal:

LFN tin un partíkula opshonal “irrealis” ta (di origen haitiano) ku por wòrdu usa pa indika ku algo ta irreal, òf den duda, òf simplemente posibel òf desea. Un frase ku ta ta trata un realidat alternativo. Den frase ku ta usa si (“si”), ta ta agregá den e klausula prinsipal, pero generalmente ta omití den e klausula “si”, maske no ta prohibí pa inkluí e ei. E por sugeri un futuro ku ta ménos probabel ku un ku e ta usa ta bai. Ta tambe por transmiti un petishon kortés. E por wòrdu usa den diferente situashon kaminda hopi idioma lo a usa estado di ánimo subjuntivo òf kondishoná, i hopi bia ta korespondi ku e palabra ingles would:

Normalmente, solamente un di va, ia i ta por wòrdu usa ku kada verbo. Un eksepshon ta ia ta, ku tin e mesun nifikashon ku e kondishon ku a pasa den e idiomanan rumanse i lo “tin” den ingles. Un ehèmpel ta Un komentario amüsante di Richard Nixon:

Diferente di ingles, e idioma ku a wòrdu reportá na Elefen ta mantené e tempu di e frase original:

Imperativo

E imperativo, òf forma di komando di e verbo, no ta marka. E ta diferensiá for di e tempu presente den kua e suheto ta wòrdu skòp. E suheto normalmente lo ta tu òf vos, esta e persona na ken e ta dirigí. Ta òf ta ce por wòrdu usa si mester inkluí un tema:

Negashon

Verbenan ta nenga ku e atverbio no, ku ta antesede tantu e verbo komo a va, ia òf ta:

Partisipio

Un partisipio ta un verbo usa komo athetivo òf atverbio. Verbonan ta forma partisipio aktivo den -nte i partisipio pasivo den -da. E ta athetivonan ekivalente na ”-ing” i ”-ed” (òf”-en”) na ingles, i por wòrdu usa igual bon komo atverbio i sustantivo. E partisipio aktivo normalmente tambe ta implika un akshon den kurso, mientras ku e partisipio pasivo ta sugeri ku e akshon a tuma luga den pasado:

E partisipio aktivo por tin un opheto. Ademas, e por wòrdu usa komo komplemento di e verbonan es pa transmiti un sentido progresivo:

Pero un konstrukshon partisipativo ta hopi bia no nesesario, ya ku tin otro formanan pa ekspresá e nifikashon aki:

E partisipio pasivo por ser usa komo komplemento di e verbonan es òf deveni, produsí un sentido pasivo. Par (“por”) ta introdusí e agente di un akshon pasivo:

Un frase aktivo ku on òf algun su suheto ta hopi bia un alternativa elegante na un frase pasivo:

E partisipio aktivo di es es esente:

Transitividat

Un verbo transitivo ta esun ku por ser siguí direktamente pa un sintágma nominal (un obheto), sin preposishon intermedio. Un verbo intransitivo no tin obheto. Por ehèmpel:

E transitividad ta flexibel na Elefen. Por ehèmpel, si bo agregá un obheto despues di un verbo intransitivo, e verbo ta bira transitivo. E obheto ta korespondé semántikamente ku e suheto intransitivo, i e verbo awor ta nifiká “hase ke (e obheto)…”:

E obheto di un verbo transitivo por keda skonde si e ta obvio pa e situashon òf e konteksto:

Ora e obheto i e suheto di un verbo ta e mesun kos, bo por usa un pronombre reflexivo komo obheto:

I pa hasi kla ku un verbo ta wordo uza den un forma transitivo, e por usa expresionnan ku fa of causa:

Den algun idioma, e obheto di un verbo transitivo por tin un komplemento. Elefen ta usa otro konstrukshonnan na su lugá:

E úniko eksepshon ta e verbo nomi, i ta konsiderá un ehèmpel di aposhishon:

Verbo ku suheto fiktivo

Tur verbo finito den Elefen mester tin un sujeto, aunke solamente komo kustodio di e luga.

Den algun idioma, ta posibel pa skonde e suheto di e verbonan ku ta referí na klima òf na e ambiente general. Den Elefen, ta usa lo (lo):

Otro ehèmpel ta ora e suheto ta efektivamente un klausula final sustantivo. Pasobra e ta bin despues di e verbo, e ta ser usa komo suheto fiktivo:

Meskos, ku e verbonan es, si e suheto ta un pronombre (generalmente el, lo òf los) siguí pa un klausula relativo, e suheto real por ser move na final di e frase i remplasá lo komo suheto fiktivo:

On ave ta indiká presensia òf eksistensia di algu:

Verbonan ku ta wòrdu uzá komo sustantivo

Elefen tin dos manera pa usa verbonan komo sustantivo: e infinitivo i e sustantivo verbal. Ambos ta usa e verbo sin modifikashon.

E infinitivo ta introdusí un tipo spesial di klausula nominal, yamá “klausula infinitivo”, ku su nifikashon ta manera un klausula introdusí pa ce. E infinitivo ta keda realmente un verbo, kapaz di ser sigui pa adverbionan i un obheto, i di negashon pa e palabra no koloka prome. Ta importante pa menshona ku e no ta asepta un tema of un indikador di tempo tenso of estado di animo. E ta transmiti pa medio di e konteksto.

E uso mas komun di un klausula infinitivo ta komo obheto di un otro verbo. E suheto di e dos verbonan ta normalmente e mesun, pero nan por ta diferente si e nifikashon ta sugeri esaki, manera den e ehèmpel ku proibi kome:

E dunadó di trabou ta prohibi pa kome sandwich den ofisina.

Infinitivo tambe ta ser hañ’é hopi bia despues di preposishon, kaminda nan por aseptá un no promé ku nan, i adverbionan i un obheto despues di nan.:

Na kontraste, e sustantivo verbal ta solamente un sustantivo, i normalmente ta ser presedé pa e òf otro determinante. E sustantivo ta indiká un okashon di e akshon di e verbo òf su resultado inmediato. E por aseptá adjektivo, pero mester usa un preposishon (mas komunmente di) si ta nesesario pa inkluí un obheto:

Ku un verbo komo junta, tin tiki diferensia entre ajunta i ajuntada. Pero tradukshon ta e teksto original for di kua e tradukshon a wòrdu produsí, i un crea ta un akto di krea un creada. Esaki ta keda dedusí for di e nifikashon di e obhetonan di e verbonan mes: -da semper ta referí na e obhetonan. Ku crea, e obheto ta tambe e resultado di e akshon; pero ku tradui, e obheto i e resultado ta dos kos diferente. Ku algun verbo, manera dansa, kaminda obheto i akshon ta meskos, nos ta bisa un dansa, no un dansada.

Un klausula infinitivo por wòrdu usa komo suheto di un frase:

Pero, den un forma skirbí, si un klausula den infinitivo ta largu, e lektor por risibí di konfundí e verbo den infinitivo ku un komando, por lo ménos te ora e yega na e verbo prinsipal di e frase. Un por evitá esaki dor di kambia e infinitivo na un sustantivo verbal agregando e òf otro determinante promé, òf usando e plural:

Esta paje es presentada con la lisensa CC Attribution-Share Alike 4.0 International.
Lo ia es automatada jenerada de la paje corespondente en la Vici de Elefen a 6 setembre 2024 (06:33 UTC).