GRAMÀTIKA
Ortografia i pronunsiashon · Frase · Sustantivo · Determinante · Pronomber · Athetivo · Atverbio · Verbo · Preposishon · Konjunshon · Pregunta · Kláusula · Numero · Formashon di palabra · Abreviashon · Puntuashon

Determinante

Un determinante ta un palabra ku ta modifiká un sustantivo pa ekspresá e referensia di e sustantivo, inkluyendo su identidat i kantidat. Aparte di e forma plural -s (ku ta konsiderá un determinante den LFN), e determinante semper ta bini promé ku e sustantivo.

Tin diferente tipo di determinante. Ehèmpelnan típiko di kada klase ta: tota, la, esta, cual, cada, mea, multe, otra.

Predeterminante

Tota ta nifiká “tur”. E ta indiká e kantidat total di e referente di e sustantivo. Diferente di cada, tota ta referí na tur kos, en bes di individuonan separá ku ta konsistí di dje:

Ambos ta nifiká “tur dos”. E por wòrdu usá na lugá di tota ora bo sa ku e kantidat total ta solamente dos. E sustantivo mester ta plural:

Semántikamente, tota i ambos no ta diferente for di e kuantifikadónan, pero nan ta tratá komo un klase separá pa motibu di nan sintaksis: nan ta promé ku tur otro determinante den un frase nominal, inkluyendo la.

Nan por wòrdu usá komo pronòmber tambe.

Artíkulo

LFN tin dos artíkulo: e artíkulo definí la i e artíkulo indefiní un. “Definí” aki ta nifiká ku e referente di e sustantivo ta “definí kaba”, en bes di ta algu nobo.

La ta wòrdu introdusí dor di un sustantivo ku ta indiká un hende òf algu ku e skuchadó ta konsiente di dje kaba. E ta wòrdu usá den e siguiente tipo di situashonnan:

Un ta introdusí un sustantivo singular ku ta referí na algu ku e skuchadó no ta konsiente di dje ainda. E no ta ser usá ku sustantivo plural òf inkontabel. (E ta sirbi tambe komo kuantifikadó ku ta nifiká “un”.)

Algun idioma tin un artíkulo partitivo ku ta indiká un kantidat indefiní di un sustantivo ku no por konta. LFN ta usá la, òf ningun artíkulo en apsoluto:

Demostrativo

E demostrativo ta apuntá riba e referente di e sustantivo, posishonando e den tempu òf den espasio òf den e diskurso mes.

Esta ta nifiká “esaki”. E ta similar na la, pero ta apuntá na un elemento ku ta serka di e papiadó, sea físikamente òf metafórikamente:

Acel ta nifiká “esei”. E ta similar tambe na la, pero ta apuntá na un elemento ku ta distante for di e papiadó, òf por lo ménos mas distante ku esta:

Esta i acel por bira pronòmber.

Interogativo

Determinantenan interogativo ta un forma pa krea pregunta.

Cual ta puntra “ki” òf “kiko”:

Cuanto ta nifiká “kuantu” , ku un sustantivo kontabel òf no kontabel:

Kual i kuanto nan ta wòrdu usá komo pronòmber tambe.

Determinante di selekshon

E determinantenan di selekshon ta selektá individuonan spesífiko for di e kolekshon kompleto:

Cada ta nifiká “kada”, konsiderando tur e elementonan separadamente komo individuo. E sustantivo mester ta kontabel pero singular:

Cualce ta nifiká “tur”, esta, no ta importá kua. E sustantivo ta normalmente kontabel. “Tur hende” ku un sustantivo inkontabel ta “alga”:

Alga ta indiká ku e identidat di e referente di e sustantivo no ta spesifiká:

Ora ta usá ku un sustantivo ku ta inkontabel, òf un sustantivo ku ta kontabel i plural, alga ta indiká ku no solamente no ta spesifiká e identidat di e referente, pero tambe su kantidat. Hopi biaha ta komprondé ku e kantidat ta bastante chikitu, sino lo bisa multe, pero no asina enfátikamente chikitu manera ku poca:

No ta nifiká “no”. E ta indiká ku e referente di e sustantivo ta ousente òf ineksistente:

Sola ta nifiká “solo”, esta, solamente esaki i no otro:

E determinantenan aki, ku eksepshon di no i sola, tambe por wòrdu usá komo pronòmber. Nan ta forma tambe e pronòmbernan spesial cadun, cualcun, algun i nun, ku ta referí na hende. Pa referí na kosnan, e determinante simplemente ta ser siguí pa cosa.

Posesivo

E determinantenan posesivo ta mea, tua, nosa i vosa:

E poseshon por wòrdu indiká tambe ku un frase manera de me:

E pregunta posesivo den di tres persona ta sua, independientemente si e pronòmber ekivalente lo ta el, lo, los, on òf se:

Pa ekspresa “su” (es decir, de los, òf de se plural), por usa e determinante lor en bes di sua. Pero esaki nunka ta obligatorio. Sua semper ta posibel (i mas tradishonal), pero den sierto frase lor por ta mas kla:

Kuantitativo

Kuantifikadornan ta determinante ku ta yuda ekspresá e kantidat òf kantidat di e referente di e sustantivo:

E marker plural -s ta e kuantifikador mas básiko. Un sintágma nominal ku ta inkluí un sustantivo plural no ta rekerí ningun otro determinante:

Ademas di ta e artíkulo indefiní, un ta e number “un”. E ta indiká un kantidat so di e referente di e sustantivo. P’esei, e sustantivo mester ta kontabel pero singular:

E otro numeronan kardinal - du, tre, cuatro, etc.- ta tambe kuantifikador.

Multe ta indiká un kantidat grandi di e referente di e sustantivo. E ta nifiká “muchu”:

Poco ta e kontrario di multe, i ta indika un kantidad chikito. E ta nifiká “pokos” ku un sustantivo kontabel plural, i “poko” ku un sustantivo inkontabel:

Plu ta nifiká “mas”. E ta indiká un kantidat mas grandi di e referente di e sustantivo, i por wòrdu usá ku sustantivo plural i inkontabel. La plu ta nifiká “mayoria di” - e kantidat mas grandi:

Min ta e kontrario di plu, i ta nifiká “menos”. E ta indiká un kantidat mas chikitu, i por wòrdu usá ku sustantivo plural i inkontabel. La min ta nifiká “ménos”:

Tur kuantifikadó por wòrdu konvertí den pronòmber.

Determinante di similitut

Kuater determinante adisional ta relasiona ku similaridat i diferensia:

La mesma ta nifiká “e mesun kos”. E palabra la normalmente no por ser omiti, aunke por ser kambia pa esta of acel:

Otra ta nifiká otro:

Tal ta nifiká “tal”, esta, di e tipo aki òf e tipo ei:

Propre ta nifiká “propio”, enfatizando e poseedor di e sustantivo. Ta partikularmente útil despues di e determinante sua pa klarifika ku e nifikashon ta reflexivo, es desir, ku e sustantivo ta pertenesé na e suheto di e frase:

Orden di determinante

E determinantenan ta sigui un sierto orden:

Por ehèmpel:

Esta paje es presentada con la lisensa CC Attribution-Share Alike 4.0 International.
Lo ia es automatada jenerada de la paje corespondente en la Vici de Elefen a 6 setembre 2024 (06:33 UTC).