निर्धारक

नामको पहिचान तथा परिमाण वा नामको सन्दर्भको निर्धारण गर्ने शब्द निर्धारक हो । एलेफेनमा निर्धारक मानिने बहुवचन प्रत्यय -s बाहेक अरू सबै निर्धारकलाई नामको अगाडि प्रयोग गरिन्छ ।

निर्धारकका पनि विभिन्न वर्गहरू हुन्छन् । Tota, la, esta, cual, cada, mea, multe र otra प्रत्येक वर्गका निर्धारकका एक-एक उदाहरण हुन् ।

पूर्वनिर्धारक

Tota को अर्थ “सबै” हो । यसले नामले बुझाएको सम्पूर्ण परिमाणलाई बुझाउँछ, जुन गणनीय नामको स्थितिमा बहुवचन हुनुपर्छ । Cada को विपरीत tota ले नामअन्तर्गत पर्ने प्रत्येक एकाइको सट्टामा नामले समग्र रूपमा चिनाउने वस्तुलाई बुझाउँछ :

• Tota linguas es asurda. – सबै भाषाहरू असङ्गत हुन्छन् ।
• Me va ama tu per tota tempo. – म तिमीलाई सधैँ माया गर्ने छु ।
• La lete ia vade a tota locas. – दुध जताततै पोखियो ।

Ambos को अर्थ “दुवै” हो । नामले बुझाउने वस्तुको समग्र परिमाण दुई हो भन्ने थाहा भएको बेला यसलाई tota को सट्टामा प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसको पछाडि आउने नाम बहुवचन हुनुपर्छ :

• Ambos gamas es debil. – दुइटै खुट्टा दुर्बल छन् ।

अर्थका आधारमा tota तथा ambos र सङ्ख्याबोधक तथा परिमाणबोधक विशेषणबिच केही फरक छैन । यद्यपि, विन्यासका आधारमा यिनीहरू la लगायत नामिक पदका अन्य सबै निर्धारकका अगाडि आउने हुनाले यिनीहरूलाई एक भिन्न वर्ग मानिन्छ ।

यिनीहरूलाई सर्वनामका रूपमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

प्रविशेषण

एलेफेनमा दुइटा प्रविशेषण छन् : निश्चित प्रविशेषण la र अनिश्चित प्रविशेषण un । यहाँ “निश्चित” भन्नाले सो प्रविशेषण नामको नयाँ सन्धर्भको परिचय गराउने निर्धारक होइन तर पहिलेदेखि नै परिभाषित सन्दर्भबारे कुरा उठाउने निर्धारक हो भन्ने बुझिन्छ ।

La ले श्रोतालाई पहिलेदेखि ज्ञान भएको सन्दर्भलाई बुझाउँछ । उक्त निर्धारकलाई निम्न स्थितिहरूमा प्रयोग गरिन्छ :

• पहिले नै उल्लिखित वस्तुलाई फेरि उल्लेख गर्दा
  • Me ia compra un casa. La casa es peti. – मैले एउटा घर किनेँ । घर सानो छ ।
• श्रोताले सो वस्तु वा चिजको अस्तित्वबारे स्वाभाविक ज्ञान हुँदा
  • Me ia compra un casa. La cosina es grande. – मैले एउटा घर किनेँ । भान्सा ठुलो छ ।
• वाक्यको दोस्रो भागले नै सन्दर्भलाई स्पष्ट पार्दा
  • El ia perde la numeros de telefon de sua amis. – उनले आफ्ना साथीका फोन नम्बर हराइन् ।
• श्रोताले सो वस्तु वा चिजलाई प्रत्यक्ष अनुभव गर्न सक्दा
  • La musica es bela, no? – सङ्गीत राम्रो छ है ?
• शैक्षिक विषय तथा भाववाचक नाम जस्तै सबैलाई थाहा भएको कुराबारे कुरा गर्दा
  • La luna es multe distante de la tera. – चन्द्रमा पृथ्वीभन्दा धेरै टाढा छ ।
  • Me no comprende la matematica. – म गणित बुझ्दिनँ ।
  • El ama la cafe. – उनलाई कफी मन पर्छ ।
  • La felisia es plu importante ca la ricia. – हर्ष धनभन्दा महत्त्वपूर्ण छ ।

Un ले श्रोतालाई हालसम्म ज्ञान नभएको एकवचन नामको परिचय गराउँछ । “एक” बुझाउने सङ्ख्याबोधक विशेषणको रूपमा पनि प्रयोग गर्न सकिने उक्त निर्धारकलाई बहुवचन वा अगणनीय नामसँग प्रयोग गर्न मिल्दैन ।

• Me vole leje un libro. – म एउटा किताब पढ्न चाहन्छु ।
• Un gato ia veni en la sala. – कोठामा एउटा बिरालो आयो ।

केही भाषाहरूमा अगणनीय नामको अनिश्चित परिमाण बुझाउनका लागि एक विशेष प्रकारको प्रविशेषणको प्रयोग गरिन्छ । त्यस्ता स्थितिमा एलेफेनमा कि त la को प्रयोग गरिन्छ कि त कुनै प्रविशेषणको प्रयोग गरिँदैन :

• Me gusta la cafe. – मलाई कफी मन पर्छ ।
• Me gusta cafe. – मलाई कफी मन पर्छ ।
• Me bevi cafe. – म कफी पिउँछु ।

दर्शक सर्वनाम

दर्शक सर्वनामले नामको विशेषकलाई तोकेर देखाउँछ ।

Esta को अर्थ “यो” हो । यसले la जस्तै काम गर्छ तर यसले भौतिक वा साहित्यिक अर्थमा वक्ताको नजिकै रहेको व्यक्ति वा पदार्थलाई औँल्याउँछ :

• Me posese esta casa. – यो घर मेरो हो ।
• Esta libros es merveliosa. – यी किताबहरू उदेकलाग्दा छन् ।
• Me gusta esta cafe. – मलाई यो कफी मन पर्छ ।
• Esta mense ia es difisil. – यो महिना गाह्रो थियो ।
• Esta frase conteni sinco parolas. – यस वाक्यमा पाँच शब्द छन् ।

Acel को अर्थ “त्यो” हो । यसले पनि la जस्तै काम गर्छ तर यसले वक्ताभन्दा टाढा रहेको व्यक्ति वा पदार्थलाई औँल्याउँछ :

• Acel xico regarda acel xicas. – त्यो केटोले ती केटीहरूलाई हेर्दै छ ।
• Atenta denova en acel modo. – फेरि त्यो तरिकाले प्रयास गर ।
• Acel torta es noncomable. – त्यो केक अखाद्य छ ।

Esta र acel लाई सर्वनामका रूपमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

प्रश्नवाचक सर्वनाम

प्रश्नवाचक सर्वनाम प्रश्न उठाउन प्रयोग गरिने एक निर्धारक हो ।

Cual ले “कुन” वा “के” भन्ने प्रश्न गर्छ :

• Cual animal es acel? – त्यो कुन जनावर हो ?
• Cual vejetales es la plu bon? – कुनकुन तरकारीहरू असाध्यै राम्रा हुन्छन् ?
• Tu veni de cual pais? – तिमी कुन देशबाट आएका हौ ?
• Cual fenetras es rompeda? – कुनकुन झ्यालहरू चर्केका छन् ?
• Cual pinta tu prefere? – तिमी कुन रङ रुचाउँछ्यौ ?

Cuanto ले “कति” भन्ने प्रश्न गर्छ :

• Cuanto casas es en tua strada? – तिम्रो टोलमा कतिवटा घरहरू छन् ?
• Cuanto pan tu pote come? – तपाईँ कति पाउरोटी खान सक्नुहुन्छ ?

Cual र cuanto लाई सर्वनामका रूपमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

निर्वाचक निर्धारक

कुनै वर्ग वा समूहबाट कुनै एक निश्चित व्यक्ति वा वस्तुलाई औँल्याउन वा तोक्नका लागि निर्वाचक निर्धारकको प्रयोग गरिन्छ :

• cada – प्रत्येक
• cualce – जुनसुकै, जेसुकै
• alga – कुनै, केही
• no – होइन
• sola – मात्र

Cada को अर्थ “प्रत्येक” हो । यसको प्रयोगमा सबै व्यक्ति वा वस्तुलाई एक निश्चित एकाइ मानिन्छ । त्यसैले यसको विशेष्य नाम गणनीय र एकवचन हुनुपर्छ :

• Cada can ave un nom. – प्रत्येक कुकुरको नाम छ ।
• Me no ia leje cada parola. – मैले प्रत्येक शब्द पढिनँ ।
• Tu fa la mesma era a cada ves. – तिमी प्रत्येक पल्ट उही गल्ती गर्छौ ।

Cualce को अर्थ “जुनसुकै” हो । यससँग प्रयोग गरिने नाम सामान्यतया गणनीय हुन्छ । विशेष्य नाम अगणनीय भयो भने cualce को सट्टा alga को प्रयोग गरिन्छ :

• Prende cualce carta. – जुनसुकै कार्ड छान्नुहोस् ।
• Cualce contenadores va sufisi. – जुनसुकै भाँडोले काम चल्छ ।

Cualce को अर्थ “कुनै” वा “केही” हो । विशेष्यको पहिचानका थाहा नभएको अवस्थामा यसको प्रयोग गरिन्छ :

• Me ia leje acel en alga libro. – मैले त्यो कुनै किताबमा पढेकी थिएँ ।
• Cisa me va reveni a alga dia. – सायद म कुनै दिन फर्कन्छु ।
• Alga cosa es rompeda. – केही भाँचिएको छ ।

अगणनीय नाम वा गणनीय नामको नै बहुवचनका साथ alga को प्रयोग गर्दा विशेष्यको पहिचानका साथ त्यसको सङ्ख्या वा परिमाण पनि थाहा छैन भन्ने बुझिन्छ । यद्यपि, यसले multe र poca बिच पर्ने थोरै परिमाणलाई जनाउँछ :

• Me va leje alga libros. – म केही किताबहरू पढ्ने छु ।
• Alga polvo ia cade de la sofito. – छानाबाट केही धुलो खस्यो ।
• El ave alga pan en sua sesto. – उनको टोकरीमा केही पाउरोटी छ ।

No को अर्थ “होइन” हो । यसले विशेष्यको अभावलाई बुझाउँछ :

• Me ave no arbores en mea jardin. – मेरो बारीमा एउटा पनि रूख छैन ।
• Tu va senti no dole. – तिमीले अलिकति पनि पीडा महसुस गर्ने छैनौ ।
• No arbor es plu alta ca la tore Eiffel. – कुनै पनि रूख एफेल टावरभन्दा अग्लो छैन ।
• Me ia encontra no person en la parce. – मैले पार्कमा कसैलाई पनि भेटिनँ ।

Sola को अर्थ “मात्र” हो । यसले केवल एक वस्तु वा व्यक्तिलाई औँल्याउँछ :

• El es la sola dotor en la vila. – उनी यस सहरका एक मात्र डाक्टर हुन् ।
• Estas es la sola du parolas cual nos no comprende. – यी दुई मात्र हामीले नबुझेका शब्दहरू हुन् ।
• Me va destrui la mur con un sola colpa. – म एक चोटी मात्र हानेर यो भित्ता भत्काइदिन्छु ।

No र sola बाहेक अरू सबै निर्वाचक निर्धारकलाई सर्वनामको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । यी निर्धारकबाट व्यक्तिलाई औँल्याउन प्रयोग गरिने cadun, cualcun, algun र nun जस्ता विशेष सर्वनामका रचना गर्न सकिन्छ । वस्तुलाई औँल्याउनका लागि सरल रूपमा निर्धारकपछि cosa को प्रयोग गरिन्छ ।

भेदक विशेषण

एलेफेनमा mea, tua, nosa र vosa लाई भेदक विशेषणका रूपमा प्रयोग गरिन्छ :

• Mea gato ia come un mus. – मेरो बिरालोले एउटा मुसा खाएछ ।
• Me gusta multe tua dansa. – मलाई तिम्रो नाच असाध्यै मन पर्छ ।
• Nosa ecipo va gania la premio. – हाम्रो टोलीले पुरस्कार पाउने छ ।

De me जस्ता वाक्यांशले पनि स्वामित्व जनाउँछ :

• Acel es la casa de tu. – त्यो तिम्रो घर हो ।

El, lo, los, on वा se का स्वामित्वमा रहेका वस्तुलाई जनाउनका लागि sua को प्रयोग गरिन्छ :

• La ipopotamo abri sua boca. – जलगैँडाले आफ्नो मुख खोल्छ ।
• Nos regarda sua dentes. – हामीले त्यसका दाँत हेर्छौँ ।

सङ्ख्याबोधक तथा परिमाणबोधक विशेषण

सङ्ख्याबोधक विशेषण तथा परिमाणबोधक विशेषणले नामको निश्चित वा अनिश्चित सङ्ख्या अथवा वस्तुको मात्र वा परिमाण बुझाउँछ :

• -s – हरू (बहुवचन प्रत्यय)
• un – एक
• du, tre, cuatro… – दुई, तीन, चार…
• multe – धेरै
• poca – थोरै
• plu – धेरै (तुलनात्मक)
• la plu – अधिकतम
• min – थोरै (तुलनात्मक)
• la min – न्यूनतम

बहुवचन जनाउन प्रयोग गरिने -s प्रत्यय सबैभन्दा सामान्य परिमाणबोधक विशेषण हो । बहुवचन नाम रहेको नामिक पदमा अन्य कुनै निर्धारकको आवश्यकता पर्दैन :

• Me va leje libros. – म किताबहरू पढ्ने छु ।
• Me va leje la libros. – म ती किताबहरू पढ्ने छु ।

अनिश्चित प्रविशेषण हुनुका साथै un लाई “एक” को अर्थमा पनि प्रयोग गरिन्छ । यसले विशेष्यको एकल परिमाण बुझाउँछ । तसर्थ, यस विशेषणको विशेष्यका रूपमा प्रयोग गरिएको नाम गणनीय र एकवचन हुनुपर्छ :

• Me ave un frate e du sores. – मेरो एउटा भाइ र दुइटी दिदी छन् ।

त्यसैगरी du, tre, cuatro आदि निश्चित अङ्कलाई सङ्ख्याबोधक विशेषणको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ :

• Me ave tre gatos obesa. – मसँग तीन मोटा बिरालाहरू छन् ।
• Me ave cuatro plu anios ca mea frate. – म मेरो भाइभन्दा चार वर्ष जेठो छु ।

Multe को “धेरै” हो । यसले कुनै पनि वस्तुको प्रशस्ततालाई बुझाउँछ :

• Esta casa sta ja asi tra multe anios. – यो घर धेरै वर्षदेखि यहाँ खडा छ ।
• La pijones come multe pan. – परेवाहरूले धेरै पाउरोटी खान्छन् ।

Poca को अर्थ “थोरै” हो । Multe को विपरितार्थी शब्दको रूपमा प्रयोग गरिने यस विशेषणले कुनै पनि वस्तुको कमीलाई बुझाउँछ :

• Me reconose poca persones. – म थोरै जनालाई चिन्छु ।
• El pote dona poca aida. – उनले थोरै सहयोग गर्न सक्छन् ।

Plu को अर्थ “धेरै” नै हो तर यसलाई तुलनात्मक रूपमा प्रयोग गरिन्छ । यसलाई बहुवचनीय अगणनीय नामका साथ प्रयोग गर्न सकिन्छ । La plu कुनै पनि नामको अधिकतम परिमाणलाई बुझाउँछ :

• Tu ave plu libros ca me. – तिमीसँग मभन्दा धेरै किताबहरू छन् ।
• La plu linguas es bela. – धेरैजसो भाषाहरू सुन्दर हुन्छन् ।
• Plu pan es en la cosina. – भान्सामा अझै पाउरोटी छ ।
• La plu fango es repulsante. – धेरैजसो हिलो घिनलाग्दो हुन्छ ।

Min को अर्थ “थोरै” नै हो तर यसलाई तुलनात्मक रूपमा प्रयोग गरिन्छ । Plu को विपरितार्थी शब्दको रूपमा प्रयोग गरिने यस विशेषणलाई बहुवचनीय अगणनीय नामका साथ प्रयोग गर्न सकिन्छ । La min कुनै पनि नामको न्यूनतम परिमाणलाई बुझाउँछ :

• Me desira min vejetales ca el. – मलाई उसलाई भन्दा थोरै तरकारी चाहिन्छ ।
• Tu ia leje la min libros de cualcun ci me conose. – मैले चिनेका मान्छेहरूमध्ये तिमीले सबैभन्दा थोरै किताबहरू पढेको छौ ।
• El ave min interesa a cada dia. – सधैँ उसलाई थोरै रुचि लाग्छ ।

No बाहेक अन्य सबै सङ्ख्याबोधक तथा परिमाणबोधक विशेषणलाई सर्वनामको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

तुलनात्मक निर्धारक

माथि उल्लिखित निर्धारकहरूबाहेक एलेफेनमा चारवटा अलग निर्धारकहरूको प्रयोग गरिन्छ जसले दुई व्यक्ति वा वस्तुबिच रहेका समानता तथा भिन्नतालाई औँल्याउँछन् :

La mesma को अर्थ “उही” वा “त्यही” हो । यसको प्रयोग गर्दा la लाई छुटाउन सकिन्छ तर त्यसको सट्टा esta वा acel को प्रयोग गर्न सकिन्छ :

• Tu porta la mesma calsetas como me. – तिमीले र मैले उही मोजा लगाएका छौँ ।
• La gera ia comensa en la mesma anio. – त्यही साल युद्धको आरम्भ भयो ।
• Nos va reveni a esta mesma tema pos un semana. – हामी एक हप्तामा यही विषयको चर्चा गर्ने छौँ ।

Otra को अर्थ “अरू” वा “अन्य” हो :

• Nos ave aora esta tre otra problemes. – हाम्रा अहिले यी अन्य तीन समस्याहरू छन् ।
• La otra solve ia es plu bon. – अर्को उपाय झन् राम्रो थियो ।
• Tu ave otra pan? – के तपाईँसँग अर्को पाउरोटी छ ?

Tal को अर्थ “यस्तो” वा “त्यस्तो” हो :

• Me construi un macina de tempo. – म एक कालयन्त्र बनाउँदै छु ।
  • Tal cosas es nonposible. – त्यस्ता कुराहरू सम्भव छैनन् ।
• Me xerca un abeor. – म एउटा मौरीपालकको खोजमा छु ।
  • Me no conose un tal person. – म त्यस्तो कुनै मान्छेलाई चिन्दिनँ ।
• Tu vole jua futbal con nos? – के तिमी हामीसँग फुटबल खेल्न चाहन्छौ ?
  • Me prefere evita tal eserse. – म त्यस्तो व्यायाम गर्दिनँ ।
• Tu ave plu libros como estas? – के तिमीसँग यस्ता अन्य किताबहरू छन् ?
  • Si, me ave du otra tal libros. – हजुर, मसँग यस्तै अन्य दुइटा किताबहरू छन् ।

Propre को अर्थ “आफ्नै” हो । यसले स्वामित्वमा बढी जोड दिन्छ । सामान्यतया निजवाचक अर्थ बुझाउनका लागि sua पछि प्रयोग गरिने यस निर्धारकले वर्णित नामको स्वामी वाक्यको कर्ता नै हो भन्ने कुरा जनाउँछ :

• Mea propre idea es an plu strana. – मेरो आफ्नै योजना झन् विचित्र छ ।
• El ia trova la xarpe de sua sposo e ia pone lo sirca sua propre colo. – उनले आफ्ना श्रीमान्‌को गलबन्दी भेटाइन्‌ र आफ्नै घाँटीमा बेरिन्‌ ।

निर्धारकहरूको क्रम

वाक्यमा निर्धारकहरूलाई एक निश्चित क्रममा राखिन्छ :

• वाक्यमा tota र ambos जस्ता पूर्वनिर्धारकलाई सबभन्दा अगाडि राखिन्छ ।
• त्यसपछि प्रविशेषण, दर्शक सर्वनाम, प्रश्नवाचक सर्वनाम, निर्वाचक निर्धारक वा भेदक विशेषणको प्रयोग गरिन्छ । सामान्यतया नामिक पदमा त्यस्तो प्रकारको एउटा निर्धारक मात्र हुन्छ ।
• त्यसपछि एक वा एकभन्दा बढी सङ्ख्याबोधक तथा परिमाणबोधक विशेषण अथवा तुलनात्मक निर्धारकको प्रयोग गरिन्छ ।
• Bon र mal विशेषणहरू निर्धारक त होइनन् तर तिनीहरूलाई सामान्यतया अन्य निर्धारकहरूको पछाडि, नामको अगाडि प्रयोग गरिन्छ ।

उदाहरणका लागि,

• El ia colie sua poca posesedas e parti. – उनले आफ्ना थोरै सामानहरू लि‍इन्‌ र गइन्‌ ।
• Nos no ia tradui ancora acel otra cuatro frases. – हामीले अझै ती चार वाक्यलाई अनुवाद गरेका छैनौँ ।
• Tota la omes ia vade a la costa. – सब पुरुष तटमा गए ।