हिज्जे र उच्चारण

वर्णमाला

एलेफेनले विश्वमा सर्वाधिक प्रयोग गरिने रोमन लिपिको प्रयोग गर्छ ।

• लघ्वक्षर
  • a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z
• बृहदाक्षर
  • A B C D E F G H I J L M N O P R S T U V X Z

गैर-रोमान्स मूलका अन्तर्राष्ट्रिय शब्दहरूलाई चिन्न सजिलो बनाउनका लागि U को ठाउँमा W र I को ठाउँमा Y को प्रयोग गर्न सकिन्छ : ioga/yoga, piniin/pinyin, sueter/sweter, ueb/web ।

H पनि केही पारिभाषिक तथा सांस्कृतिक शब्दहरूमा बाहेक अन्य शब्दहरूमा कम नै देखिन्छ ।

बृहदाक्षर

वाक्यको पहिलो शब्दको सुरुवातमा बृहदाक्षरको प्रयोग गरिन्छ ।

बृहदाक्षरलाई व्यक्तिवाचक नामको सुरुवातमा पनि प्रयोग गरिन्छ । कुनै पनि व्यक्तिवाचक नाममा एकभन्दा बढी शब्दहरू छन् भने la र de जस्ता सानातिना शब्दहरूबाहेक अरू सबै शब्दको सुरुवातमा बृहदाक्षरको प्रयोग गरिन्छ :

• वास्तविक वा काल्पनिक व्यक्ति तथा मानवीकृत वस्तु तथा पशुधन
  • Maria, San Paulo, Barack Obama, Seniora Braun, Jan de Hartog, Oscar de la Renta, Mickey Mouse
• आयोजना, सङ्गठन, सङ्घसंस्था तथा समाज
  • Ikea, Nasiones Unida, Organiza Mundal de Sania
• महादेश, देश, सहर, गाउँ तथा अन्य राजनीतिक एकाइ
  • Frans, Atina, Site de New York, Statos Unida de America
• हिमाल, पहाड, महासागर, सागर, नदी, ताल तथा अन्य भौगोलिक स्थल
  • la Alpes, Rio Amazon, Mar Atlantica
• एकल स्वरवर्ण तथा व्यञ्जनवर्ण
  • E, N

यद्यपि, कलात्मक तथा साहित्यिक रचनाका नाममा केवल पहिलो शब्दको सुरुवातमा बृहदाक्षरको प्रयोग गरिन्छ :

• Un sonia de un note de mediaestate – अ मिडसमर नाइट्स ड्रिम
• La frates Karamazov – द ब्रदर्ज कारामाजोभ
• Tocata e fuga en D minor – तोकाता एन्ड फुगा इन डी माइनर

कहिलेकाहीँ, चेतावनीमा झैँ सम्पूर्ण शब्द वा उपवाक्यमा जोड दिनलाई त्यसलाई बृहदाक्षरमा लेखिन्छ ।

केही भाषामा बृहदाक्षरको प्रयोग गरिने स्थितिमा पनि एलेफेनमा लघ्वक्षरकै प्रयोग गरिन्छ :

• बार
  • lundi, jovedi – सोमबार, बिहीबार
• महिना
  • marto, novembre – मार्च, नोभेम्बर
• चाडपर्व वा सार्वजनिक बिदाको दिन
  • natal, ramadan, pascua – क्रिसमस, रमजान, इस्टर
• शताब्दी
  • la sentenio dudes-un – एक्काइसौँ शताब्दी
• भाषा तथा समुदाय
  • catalan, xines – कातालान, चिनियाँ

अक्षरका नाम

कुनै शब्दको हिज्जे वाचन गर्दा वा सामान्य रूपमा एलेफेन वर्णमालाको वाचन गर्दा निम्न शब्दांश वा लगभग उस्तै तरिकाले उच्चारण गरिने नेपालीमा अनुपस्थित शब्दांशको प्रयोग गरिन्छ :

• a be ce de e ef ge hax i je ka el em en o pe qua er es te u ve wa ex ya ze

यी नाम हुन् र यिनीहरूलाई बहुवचन बनाउन सकिन्छ : as, bes, efes.

लेख्दाखेरि अक्षरको एकल रूपलाई बृहदाक्षरमा प्रस्तुत गर्न सकिन्छ र बहुवचन मा -s प्रत्यय लगाउन सकिन्छ :

• La parola “matematica” ave tre As, du Ms, e un E. – “matematica” शब्दमा तीनवटा “A”, दुइटा “M” र एउटा “E” हुन्छ ।

स्वरवर्ण

A, E, I, O र U लाई स्पेनिया भाषामा जस्तै गरी उच्चारण गरिन्छ ।

सन्ध्यक्षर​

दुइटा स्वरवर्णलाई क्रमशः प्रयोग गर्दा ती स्वरवर्णलाई छुट्टाछुट्टै उच्चारण गरिन्छ ।

यद्यपि, क्रममा दोस्रो स्वरवर्ण I वा U हो भन्ने त्यसले एउटा सन्ध्यक्षर​ बनाउँछ :

AI	[aj]	“सोसाइटी” को “आइ” जस्तो उच्चारण	pais
AU	[aw]	“साउन” को “आउ” जस्तो उच्चारण	auto
EU	[ew]	“देउता” को “एउ” जस्तो उच्चारण	euro
OI	[oj]	“पोइ” को “ओइ” जस्तो उच्चारण	seluloide

उपसर्गको प्रयोग गरेर सन्ध्यक्षर​ बन्दैन : reuni [re-uni], supraindise [supra-indise] । समान कारणले गर्दा केही अन्य शब्दहरूमा पनि दुइटा भिन्न शब्दांशको उच्चारण गरिन्छ : egoiste [ego-iste], proibi [pro-ibi] । त्यस्ता शब्दलाई शब्दकोशमा सङ्केत गरिएको हुन्छ, जस्तै — “proibi” (o-i) ।

EI को प्रयोग पनि थोरै नै हुन्छ । उक्त स्वरानुक्रमलाई भिन्न स्वरका रूपमा उच्चारण गरिन्छ : ateiste [ate-iste], feida [fe-ida], reinventa [re-inventa] । तथापि, यसरी भिन्न स्वरको उच्चारण गर्न गाह्रो मान्ने व्यक्तिहरूले यस स्वरानुक्रमलाई [ej] वा [e] को रूपमा पनि उच्चारण गर्न सक्छन् ।

जब I वा U लाई कुनै स्वरवर्णको अगाडि प्रयोग गरिन्छ, तब निम्न अवसरहरूमा त्यसलाई अङ्ग्रेजी Y वा W को रूपमा उच्चारण गरिन्छ :

• शब्दको सुरुवातमा
  • ioga [joga], ueste [weste]
• दुइटा स्वरवर्णको बिचमा
  • joia [ʒoja], ciui [kiwi], veia [veja]
• दुइटा स्वरवर्णको बिचमा LI वा NI को प्रयोग हुँदा
  • folia [folja], anio [anjo] – pero no en la primera sílaba de una palabra
• स्वरवर्णको अगाडि CU वा GU को प्रयोग हुँदा
  • acua [akwa], cual [kwal], sangue [sangwe]

अन्य अवसरहरूमा I र U लाई पूर्ण स्वरको रूपमा नै उच्चारण गरिन्छ, जस्तै — emosia, abitual, plia ।

सन्ध्यक्षर​का उचित उच्चारणका लागि यी नियम बनाइए पनि यिनको पालनामा खासै जोड दि‍इँदैन ।

व्यञ्जनवर्ण​

निम्न अक्षर एलेफेनमा व्यञ्जनवर्ण​ हुन् :

B	[b]	ब	ओष्ठ्य, स्पर्शी, सघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण​	bebe
C	[k]	क	कण्ठ्य, स्पर्शी, अघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण​	clica
D	[d]	द	दन्त्य, स्पर्शी, अघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण​	donada
F	[f]	फ	दन्त्योष्ठ्य, स्पर्शी, अघोष, महाप्राण व्यञ्जनवर्ण​	fotografi
G	[g]	ग	कण्ठ्य, स्पर्शी, अघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण​	garga
H	[h]	ह	कण्ठ्य, सङ्घर्षी, सघोष, महाप्राण व्यञ्जनवर्ण	haicu
J	[ʒ]	ज (फ्रेन्च उच्चारण)	तालव्य, सङ्घर्षी, सघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण	jeolojia
L	[l]	ल	दन्त्य, स्पर्शी, सघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण	lingual
M	[m]	म	ओष्ठ्य, अनुनासिक, सघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण	mesma
N	[n]	न	दन्त्य, अनुनासिक, सघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण	negante
P	[p]	प	ओष्ठ्य, स्पर्शी, अघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण	paper
R	[r]	र	मूर्धन्य, अन्तःस्थ, सघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण	rubarbo
S	[s]	स	दन्त्य, सङ्घर्षी, अघोष, महाप्राण व्यञ्जनवर्ण	sistemes
T	[t]	त	दन्त्य, स्पर्शी, अघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण	tota
V	[v]	व	दन्त्योष्ठ्य, अन्तःस्थ, सघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण	vivosa
X	[ʃ]	श	तालव्य, सङ्घर्षी, अघोष, महाप्राण व्यञ्जनवर्ण	xuxa
Z	[z]	‘ज’ र ‘झ’ को बिच	दन्त्य, सङ्घर्षी, सघोष, अल्पप्राण व्यञ्जनवर्ण​	zezea

निम्नलिखित बुँदाहरूमा ध्यान दिनुहोस् :

• C लाई जहिले पनि ‘क’ उच्चारण गरिन्छ, कहिले पनि ‘स’ उच्चारण गरिँदैन ।
• G लाई जहिले पनि ‘ग’ उच्चारण गरिन्छ, कहिले पनि ‘ज’ उच्चारण गरिँदैन ।
• J लाई फ्रेन्च वा पोर्तगालीमा झैँ उच्चारण गरिन्छ, जुन अङ्ग्रेजी शब्द treasure को s सँग मिल्दोजुल्दो हुन्छ । मानक हिन्दीमा सो ध्वनिको लिप्यन्तरका लागि ‘झ़’ वर्णको प्रयोग गरिन्छ ।
• N लाई longa वा ance मा झैँ G वा C को अगाडि प्रयोग गर्दा त्यसलाई ‘ङ​’ उच्चारण गरिन्छ ।
• R लाई स्पेनिया वा इटालेलीमा झैँ जिभ्रो बटारी उच्चारण गरिन्छ ।
• V लाई जहिले पनि ‘व’ उच्चारण गरिन्छ, स्पेनिया वा नेपालीमा झैँ ‘ब’ उच्चारण गरिँदैन ।
• X लाई जहिले पनि ‘श’ उच्चारण गरिन्छ, कहिले पनि ‘क्स’ वा ‘क्ष​’ उच्चारण गरिँदैन ।
• Z लाई अङ्ग्रेजी शब्द zoo को z झैँ उच्चारण गरिन्छ, अर्थात् त्यसको उच्चारण ‘ज’ र ‘झ’ को बिचमा हुन्छ । मानक हिन्दीमा सो ध्वनिको लिप्यन्तरका लागि ‘ज़’ वर्णको प्रयोग गरिन्छ ।

केही वक्तालाई केही व्यञ्जनवर्णको उच्चारणमा विभिन्न प्रकारका समस्या हुने भएकाले एलेफेनको उच्चारणमा निम्न विविधतालाई स्विकारिएको छ :

• J
  • J लाई ‘ज’ उच्चारण पनि गर्न सकिन्छ ।
• R
  • R को उच्चारण स्पष्ट भएसम्म त्यसलाई जिभ्रो नबटारी पनि उच्चारण गर्न सकिन्छ ।
• X
  • X लाई ‘च’ उच्चारण पनि गर्न सकिन्छ ।
• Z
  • Z लाई ‘त्स’ उच्चारण पनि गर्न सकिन्छ ।
• haicu, bahamas
  • H लाई वक्ताको इच्छाअनुसार मूक छोड्न सकिन्छ : [aicu], [ba-amas] ।
• blog, club
  • केही अन्तर्राष्ट्रिय शब्दहरू असामान्य व्यञ्जन​वर्णमा टुङ्गिन्छन् । त्यस्ता स्थितिहरूमा शब्दको अन्त्यमा E जोड्न सकिन्छ : [bloge], [klube] ।
• spada, strada
  • धेरै शब्दहरूको सुरुवातमा S र त्यसपछि कुनै व्यञ्जनवर्ण​को प्रयोग गरिन्छ । त्यस्ता शब्दका उच्चारणमा समस्या परेमा शब्दको सुरुवातमा E जोड्न सकिन्छ : [espada], [estrada] ।
• gnostica, psicolojia
  • केही पारिभाषिक शब्दहरू FT, GN, MN, PS वा PT जस्ता असामान्य व्यञ्जन समूहबाट सुरु हुन्छन् । त्यस्ता शब्द बोल्ने बेला पहिलो व्यञ्जनवर्णको उच्चारण नगर्दा पनि हुन्छ : [nostika], [sikoloʒia] ।
• ambargris, esflue, fortres, rontgen
  • केही शब्दहरूमा तीन वा तीनभन्दा बढी व्यञ्जनवर्णलाई क्रमशः प्रयोग गरिन्छ । त्यस्ता शब्दका उच्चारणमा समस्या परेमा शब्दको बिचमा श्वा (अ) थप्न सकिन्छ : [ambarəgris], [esəflue], [forətres/fortəres], [rontəgen] ।

गैर-एलेफेन वर्ण

कुनै पनि शब्दमा गैर-एलेफेन वर्णको प्रयोग गरिएको छ भने तिनलाई निम्न प्रकारले उच्चारण गरिन्छ :

K	[k]	क
Q	[k]	क
W	[u] o [w]	उ / ऊ / व
Y	[i] o [j]	इ / ई / य

स्वराघात

एकभन्दा बढी स्वरवर्ण रहेको शब्दमा एउटा स्वरवर्णमा अर्कोभन्दा बढी स्वराघात हुन्छ । निम्न भागमा स्वराघात भएका स्वरवर्ण चिनाउन सो वर्णलाई रेखाङ्कित गरिएको छ ।

सामान्यतया शब्दको उपान्त अंशमा स्वराघात हुन्छ :

• falda
• integra
• matematica
• orgulos
• ranur

शब्दमा प्रत्यय जोड्दा स्वराघातमा परिवर्तन हुन सक्छ :

• matematica  →  matematical
• radiograf  →  radiografia (अपरिवर्तित)
• radiograf  →  radiograf‌iste

यद्यपि, शब्दलाई बहुवचन बनाउने -s प्रत्यय जोड्दा स्वराघातमा कुनै परिवर्तन हुँदैन :

• un falda  →  du faldas
• un joven  →  tre jovenes
• ambos — बहुवचन सरह स्वराघात हुने एक विशेष शब्द

स्वराघातको स्थितिमा सन्ध्यक्षरका I वा U लाई व्यञ्जन​वर्ण झैँ व्यवहार गरिन्छ :

• abaia
• ciui
• bonsai
• cacau

अन्तिम व्यञ्जन​वर्णको अगाडि कुनै स्वरवर्णको प्रयोग गरिएको छैन भने पहिलो स्वरवर्णमा स्वराघात हुन्छ :

• trae
• fea
• tio
• proa
• jua

केही शब्दहरूमा अन्तिम व्यञ्जन​वर्णको पछाडि पनि एकभन्दा बढी स्वरवर्णको प्रयोग गरिन्छ । ती स्वरवर्ण IA, IE, IO, UA, UE वा UO हुन् भने अन्तिम व्यञ्जनवर्णको अगाडि रहेको स्वरवर्णमा नै स्वराघात हुन्छ :

• asentua
• jelosia
• rituo
• alio

यद्यपि, अन्त्यमा प्रयोग भएका स्वरवर्णहरू AE, AO, EA, EO, OA, OE वा UI हुन् भने उक्त स्वरवर्णको जोडीको पहिलो स्वरवर्णमा स्वराघात हुन्छ :

• coneo
• idea
• sutrae
• produi

तर अर्को नियमले गर्दा estingui र vacui मा U लाई अर्धस्वर मानिन्छ ।

Ala, asi, agu, ami, enemi, perce, alo, oce र ura मा धेरैजसो उपान्तमा भन्दा पनि अन्तिम स्वरवर्णमा जोड दिइन्छ । दुवै उच्चारणलाई स्विकारिन्छ ।

Media-dia र para-rio जस्ता समासमा दोस्रो भागको स्वराघातलाई कायम राखिन्छ ।

एलेफेनमा शब्द उच्चारण गरिने सुरले शब्दको अर्थमा कुनै परिवर्तन हुँदैन । यद्यपि, वाक्यको अन्त्यमा सुरको उच्चताले प्रश्नको सङ्केत गर्छ :

• Tu parla portuges? – अन्तिम शब्दमा उच्च सुर
• Tu no parla portuges. – अन्तिम शब्दमा अपरिवर्तित सुर

स्वरसन्धान

एलेफेनमा सामान्य शब्दरचनालाई निश्चित नियमहरूले नियन्त्रण बाँध्छ ।

Reenvia र coopera जस्ता शब्दहरूमा झैँ उपसर्गको प्रयोग गरेर दोहोरिएको स्थितिमा मात्रै एउटै स्वरवर्णलाई क्रमशः प्रयोग गर्न सकिन्छ । यस्ता स्थितिमा दुवै स्वरवर्णलाई छुट्टाछुट्टै उच्चारण गरिन्छ ।

ou स्वरानुक्रमलाई सामान्यतया स्विकारिँदैन ।

प्रत्यय जोड्दा एलेफेनमा अस्वीकृत स्वरानुक्रम बन्छ भने उक्त स्वरानुक्रमको दोस्रो स्वरवर्णलाई हटाइन्छ :

• comedia + -iste  →  (comediiste)  →  comediste – हास्य कलाकार

शब्दांशको सुरुमा निम्नलिखित २२ व्यञ्जन समूहलाई मात्र प्रयोग गर्न मिल्छ :

• pr-, br-, pl-, bl-
• tr-, dr-
• cr-, gr-, cl-, gl-
• fr-, vr-, fl-
• sl-
• sp-, st-, sc-
• sf-
• spr-, str-, scr-
• spl-, scl-

शब्दांशको अन्त्यमा निम्नलिखित व्यञ्जन​वर्णलाई मात्र प्रयोग गर्न मिल्छ र तिनीहरूको अगाडि एउटा स्वरवर्ण हुनुपर्छ :

• -f, -s, -x
• -m, -n, -l, -r

शब्दहरूको बिचमा रहेको व्यञ्जन​ समूहलाई दुइटा स्वीकृत व्यञ्जन​ समूहमा छुट्ट्याउन सकिन्छ भने त्यसलाई स्विकारिन्छ :

• encontrante = en-con-tran-te
• mostrablia = mo-stra-bli-a
• instinto = in-stin-to

व्यक्तिवाचक नाम, पारिभाषिक शब्द, अन्तर्राष्ट्रिय शब्द र सांस्कृतिक शब्दमा यी नियमहरूको पालना नगर्न पनि सकिन्छ ।