Przysłówki
Podobnie jak przymiotniki są częścią mowy określającą rzeczowniki, tak przysłówki są używane w podobnym celu wraz z niemal wszystkimi pozostałymi kategoriami wyrazów, np. czasownikami, przymiotnikami, innymi przysłówkami, określnikami, przyimkami, wyrażeniami rzeczownikowymi, a nawet całymi zdaniami. Na ogół dostarczają informacji o miejscu, czasie, okolicznościach, przyczynie, sposobie lub stopniu.
Pozycja
W LFN przysłówki pod względem formy są tożsame z przymiotnikami. Pozycja w zdaniu decyduje, czy dany wyraz jest traktowany jako przymiotnik czy przysłówek: pierwsze z nich następują po rzeczownikach, natomiast drugie — po czasownikach, a przed innymi słowami:
- La om ia studia atendosa la testo. – Mężczyzna dokładnie przestudiował tekst. (określa czasownik)
- Me ia veni asi en un tren riable lenta. – Przybyłem tutaj śmiesznie powolnym pociągiem. (określa przymiotnik)
- La tren ia move asurda lenta. – Pociąg poruszał się absurdalnie wolno. (określa inny przysłówek)
- Me no oia multe bon tu. – Nie słyszę cię bardzo dobrze. („multe” określa „bon”, a „multe bon” określa „oia”)
- Cuasi sento persones ia espeta sur la plataforma. – Prawie sto osób czekało na peronie. (określa liczebnik)
- On ia escava un buco direta ante mea porte. – Wykopali dziurę dokładnie przed moimi drzwiami. (określa przyimekn)
- Sola la manico es rompeda. – Tylko klamka jest zepsuta. (określa wyrażenie rzeczownikowe)
- Strana, el ia porta un balde de pexes. – Co dziwne, niósł wiadro ryb. (określa zdanie)
Przysłówek (lub wyrażenie przysłówkowe) określające czasownik (albo całe zdanie) może być również umieszczone na początku zdania. Jeżeli nie spowoduje to pogorszenia czytelności zdania, można przesunąć go także na jego koniec:
- El dansa bon. – On dobrze tańczy.
- Pronto el va cade. – Zaraz spadnie.
- Surprendente, el es un xico multe bon. – Co zaskakujące, jest bardzo dobrym chłopcem.
- ale: Me leje felis la libro. – Czytam książkę radośnie.
Stopniowanie
Stopniowanie przysłówków jest identyczne jak stopniowanie przymiotników.
Podstawowe przysłówki
Pominąwszy pokaźną liczbę przysłówków wyprowadzonych od przymiotników, w LFN istnieje pewna liczba wyrazów, które są tylko przysłówkami:
- apena – ledwo
- cisa – może
- cuasi – prawie
- tan – tak (do tego stopnia)
- tro – za, zbyt (nadmiernie)
- asi – tu, tutaj
- ala – tam
- an – nawet (niezgodnie z oczekiwaniami)
- ance – też, także, również
- ancora – wciąż
- aora – teraz
- alora – wtedy (w tamtym czasie)
- denova – znów
- ja – już
- nunca – nigdy
- sempre – zawsze
- ier – wczoraj
- oji – dziś
- doman – jutro
Tan używa się w wykrzyknikach:
- Un vista tan bela! – Co za cudny widok!
- Tan stonante! – Jak zdumiewająco!
Przysłówki ilości
Pewne określniki ilości mogą być przekształcone w przysłówki wskazujące skalę lub stopień intensywności posiadanej cechy.
- no – nie
- alga – trochę, dość
- multe – bardzo, wiele
- poca – trochę, nieco, mało
- plu – bardziej, więcej
- min – mniej
- la plu – najbardziej, najwięcej
- la min – najmniej
No jako przysłówek oznacza „nie”, „w żadnym stopniu” (zaprzecza temu, co określa). W przypadku, gdy odnosi się do czasownika, wyjątkowo go poprzedza:
- Los no va comprende. – Nie zrozumieją.
- Nos ave no sola un orania, ma ance du bananas. – Mamy nie tylko pomarańcz, ale i dwa banany.
- O, no esta problem denova! – Och, tylko znowu nie ten problem!
Alga jako przysłówek oznacza „trochę”, „nieco”, „dość”, „w pewnym stopniu”:
- Acel es un caso alga spesial. – To jest dość szczególny przypadek.
- Alga confusada, el ia cade en la lago. – Nieco oszołomiony wpadł do jeziora.
Multe jako przysłówek oznacza „bardzo”, „w dużym stopniu”:
- Me es multe coler. – Jestem bardzo zły.
- El ama multe la femes. – On bardzo kocha kobiety.
Poca jako przysłówek oznacza „trochę”, „lekko”, „w małym stopniu”:
- Me es poca interesada. – Nie jestem bardzo zainteresowany.
- El core poca. – On trochę biega.
Plu oraz min jako przysłówki oznaczają odpowiednio „bardziej” i „mniej”, „w większym stopniu” i „w mniejszym stopniu”:
- Tu aspeta plu joven ca me. – Wyglądasz młodziej ode mnie.
- No parla plu. – Więcej już nie rozmawiaj.
- Me es min contente con la resulta ca me ta prefere. – Jestem mniej zadowolony z wyniku, niż chciałbym.
La plu oraz la min jako przysłówki oznaczają odpowiednio „najbardziej” i „najmniej”, „w największym stopniu” i „w najmniejszym stopniu”:
- “Pardona” es la parola la plu difisil. – „Przepraszam” to najtrudniejsze słowo.
- El es la om la min interesante en la mundo. – On jest najmniej ciekawym człowiekiem na świecie.
- A la min, nos ave ancora la un la otra. – Przynajmniej wciąż mamy siebie.
Przysłówki pytajne i względne
Poniższych przysłówków można użyć na kilka sposobów:
- cuando – kiedy, gdy
- do – gdzie
- como – jak
- cuanto – ile
- perce – dlaczego
Służą one do tworzenia zdań pytających, zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich, oraz wprowadzają zdania podrzędnie złożone. Ponadto zachowują się również jak przyimki, poprzedzając zdania okolicznikowe — cuando, dla przykładu, jest skróconą postacią a la tempo cuando. Mogą być też poprzedzone przyimkami.
Cuando oznacza „kiedy” (a cual tempo, en cual tempo):
- Cuando nos va come? – Kiedy będziemy jedli?
- La enfante demanda cuando nos va come. – Dziecko pyta się, kiedy będziemy jedli.
- En la anio cuando me ia nase, la clima ia es multe calda. – W roku, kiedy się urodziłam, pogoda była bardzo upalna.
- Cuando nos ariva, me va dormi. – Gdy przyjedziemy, będę spać.
- Nos va canta ante cuando nos dansa. – Zaśpiewamy, zanim zatańczymy.
- Nos va dansa pos cuando nos canta. – Zatańczymy po tym, jak zaśpiewamy.
- Nos va dansa asta cuando nos adormi. – Będziemy tańczyć, aż zaśniemy.
Do oznacza „gdzie” (a cual loca, en cual loca). Wraz z czasownikiem oznaczającym ruch, do często znaczy „dokąd”:
- Do es la can? – Gdzie jest pies?
- Me no sabe do nos vade. – Nie wiem, dokąd idziemy.
- En la pais do me ia nase, la clima es multe calda. – W kraju, gdzie się urodziłam, pogoda jest bardzo upalna.
- El ia dormi do el sta. – Spał tam, gdzie stał.
- Me veni de do tu ia visita me. – Przychodzę stamtąd, skąd mnie odwiedziłaś.
- La polisior ia desinia un sirculo sirca do el ia trova la clave. – Policjantka nakreśliła okrąg wokół miejsca, gdzie znalazła klucz.
Como oznacza „jak” (en cual modo). Służy również jako przyimek oznaczający „jak”, „jako”, „jaki”:
- Como tu conose mea nom? – Jak poznałeś moje imię?
- Me no comprende como tu conose mea nom. – Nie rozumiem, jak poznałeś moje imię.
- La manera como tu pasea es riable. – Sposób, w jaki chodzisz, jest śmieszny.
- Me parla como me pensa. – Mówię tak, jak myślę.
- La descrive ia difere multe de como la loca aspeta vera. – Opis różnił się znacznie od tego, jak to miejsce rzeczywiście wyglądało.
- Tua oios es como los de un falcon. – Twoje oczy są jak u jastrzębia.
Cuanto oznacza „ile” (en cual cuantia). Służy również jako określnik ilości o takim samym znaczeniu:
- Cuanto la orolojo custa? – Ile kosztuje zegarek?
- Cuanto tu ia compra? – Ile kupiłaś?
- Cuanto tu desira esta torta? – Ile chcesz tego ciasta?
- Me va demanda cuanto ia ariva. – Zapytam się, ilu przyszło.
- Nos va aida cuanto nos pote. – Pomożemy tyle, ile będziemy w stanie.
- Tu sabe cuanto me ama tu? – Czy wiesz, jak bardzo cię kocham?
Perce oznacza „dlaczego” (we wielu znaczeniach: par cual causa, per cual razona, con cual intende). Odpowiadającymi spójnikami są car („ponieważ”, „z tego powodu, że”) oraz afin („aby”, „w celu”, „celem”). <span style=“background-color: #FF6;”> On usa sempre la parola spesial perce, no per cual:</span>
- Perce tu core? – Dlaczego biegniesz?
- La fem ia demanda perce la fenetra es rompeda. – Kobieta zapytała, dlaczego okno jest stłuczone.