Pisownia i wymowa

Alfabet

Lingua Franca Nova jest zapisywana za pomocą najczęściej używanego na świecie alfabetu: łacińskiego.

• małe litery
  • a b c d e f g h i j l m n o p r s t u v x z
• wielkie litery
  • A B C D E F G H I J L M N O P R S T U V X Z

Litery „k”, „q”, „w” i „y” nie występują w zwyczajnych słowach, używa się ich jedynie w celu zachowania oryginalnej pisowni nazw własnych oraz wyrazów nienależących do języka LFN.

K (k), Q (q), W (w) i Y (y) nie występują w zwykłych słowach. W około stu międzynarodowych wyrazach pochodzenia nieromańskiego można napisać W dla U, a Y dla I, aby pisownia była łatwiejsza do rozpoznania: ioga / yoga, piniin / pinyin, sueter / sweter, ueb / web. Poza tym, K, Q, W i Y są używane tylko do zachowania oryginalnych form nazw własnych oraz słów nienależących do języka LFN. H również nie pojawia się często, ale zdarza się w pewnych pojęciach technicznych i kulturowych.

Litera „h” jest również rzadko wykorzystywana, jednakże można ją spotkać w niektórych terminach technicznych i kulturowych.

Wielkie litery

Wielkie litery są stosowane na początku słów zaczynających zdania.

Wielkie litery są również stosowane na początku rzeczowników oznaczających nazwy własne. Jeżeli rzeczownik taki składa się z kilku wyrazów, każdy z nich rozpoczyna się od wielkiej litery - za wyjątkiem krótkich słów takich jak la czy de:

• Osoby, rzeczywiste bądź zmyślone, jak również zwierzęta i przedmioty uosobione
  • Maria, San Paulo, Barack Obama, Jan de Hartog, Seniora Braun, Oscar de la Renta, Mickey Mouse
• Organizacje, np. firmy, towarzystwa
  • Ikea, Nasiones Unida, Organiza Mundal de Sania
• Byty polityczne, np. narody, państwa, miasta
  • Frans, Atina, Site de New York, Statos Unida de America
• Lokalizacje geograficzne, np. rzeki, oceany, jeziora, góry
  • la Alpes, Rio Amazon, Mar Atlantica
• Litery alfabetu
  • E, N

W przypadku tytułów dzieł sztuki lub literatury tylko pierwszy wyraz jest kapitalizowany (wraz z jakimikolwiek nazwami własnymi, które występują):

• Un sonia de un note de mediaestate – Sen nocy letniej
• La frates Karamazov – Bracia Karamazow
• Tocata e fuga en D minor – Toccata i fuga d-moll

Czasami, jak na przykład w ostrzeżeniach, wielkie litery są używane, aby WYRÓŻNIĆ całe wyrazy lub wyrażenia.

LFN wymaga użycia małych liter w miejscach, gdzie inne języki stosują wielkie:

• Nazwy dni tygodnia
  • lundi, jovedi – poniedziałek, wtorek
• Nazwy miesięcy
  • marto, novembre – marzec, listopad
• Nazwy świąt oraz podobnych wydarzeń
  • natal, ramadan, pascua – Boże Narodzenie, Ramadan, Wielkanoc
• Nazwy stuleci
  • la sentenio dudes-un – dwudziesty pierwszy wiek
• Nazwy języków i narodów
  • catalan, xines – kataloński (Katalończycy), chiński (Chińczycy)
• Skróty
  • lfn, pf

Nazwy liter alfabetu

W mowie używa się następujących sylab celem nazwania liter, np. przy literowaniu wyrazu:

• a be ce de e ef ge hax i je ka el em en o pe qua er es te u ve wa ex ya ze

Sylaby te są rzeczownikami, zatem mogą wystąpić w liczbie mnogiej: as, bes, efes.

W formie pisanej języka można po prostu użyć samej litery (wielkiej), dodając końcówkę -s liczby mnogiej:

• La parola “matematica” ave tre As, du Ms (wymawiane emes), e un E. – Słowo „matematica” ma trzy litery „a”, dwie „m” i jedną „e”.

Samogłoski

Litery „a”, „e”, „i”, „o” i „u” wymawiane są jak w języku hiszpańskim (oraz mniej więcej tak, jak w polskim):

A	[a]	odpowiada polskiemu „a”, jak w „tata”	otwarta przednia niezaokrąglona	ambasada
E	[e]	jak w hiszpańskim „peso” lub francuskim „été”; podobnie do polskiego „e” w „niebo”	półprzymknięta przednia niezaokrąglona	estende
I	[i]	odpowiada polskiemu „i”, jak w „nici”	przymknięta przednia niezaokrąglona	ibridi
O	[o]	jak w hiszpańskim „poso” lub francuskim „beau”; podobnie do polskiego „o” w „koło”	półprzymknięta tylna zaokrąglona	odorosa
U	[u]	odpowiada polskiemu „u”, jak w „duch”	przymknięta tylna zaokrąglona	cultur

Brzmienie samogłosek może do pewnego stopnia odbiegać od wzorcowego. Na przykład, „a” może być wymawiane jako [ɑ] (jak w angielskim wyrazie „car”), „e” jako [ɛ] (jak w „sen”) lub [ei] (jak w angielskim „gate”), a „o” jako [ɔ] (jak w „kot”) lub [ou] (jak w angielskim „coat”) bez utraty zrozumiałości.

Dwugłoski

Gdy jakaś samogłoska następuje po innej, zwykle są one wymawiane oddzielnie. Jeżeli jednak drugą samogłoską jest „i” albo „u”, w czterech przypadkach, samogłoski tworzą dwugłoskę:

AI	[aj]	odpowiada polskiemu „aj” w „daj”	pais
AU	[aw]	odpowiada polskiemu „au” w „auto”	auto
EU	[ew]	odpowiada polskiemu „eu” w „Europa”	euro
OI	[oj]	odpowiada polskiemu „oj” we „woj”	seluloide

Dodanie przedrostka nie tworzy dwugłoski: reuni [re-uni], supraindise [supra-indise]. Z tego samego powodu, dwie odrębne sylaby normalnie występują także w kilku innych wyrazach: egoiste [ego-iste], proibi [pro-ibi]. Wyrazy te są oznaczone w słowniku przez znacznik „(o-i)”, np. „proibi (o-i)”.

Kiedy „i” lub „u” poprzedza inną samogłoskę, zostaje osłabione do półsamogłoski – jak angielskie „y” czy „w” – w następujących przypadkach:

• Na początku wyrazu
  • ioga [joga], ueste [weste]
• Pomiędzy dwiema innymi samogłoskami
  • joia [ʒoja], ciui [kiwi], veia [veja]
• LI, NI pomiędzy dwiema innymi samogłoskami
  • folia [folja], anio [anjo] – wyjąwszy pierwszą sylabę słowa
• CU, GU przed samogłoską
  • acua [akwa], cual [kwal], sangue [sangwe]

W pozostałych przypadkach – e.g. emosia, abitual, plia – „i” oraz „u” pozostają pełną samogłoską.

Podczas gdy wyżej opisane reguły określają wzorcową wymowę dwugłosek, mogą zostać zignorowane bez utraty zrozumiałości.

Spółgłoski

Następujące litery są spółgłoskami:

B	[b]	jak „b” w „bok”	dźwięczna dwuwargowa zwarta	bebe
C	[k]	jak „k” w „kot”	bezdźwięczna miękkopodniebienna zwarta	clica
D	[d]	jak „d” w „dom”	dźwięczna zębowa/przedniojęzykowo-dziąsłowa zwarta	donada
F	[f]	jak „f” w „foka”	bezdźwięczna wargowo-zębowa szczelinowa	fotografi
G	[g]	jak „g” w „gad”	dźwięczna miękkopodniebienna zwarta	garga
H	[h]	jak „h” w angielskim „hot”, podobnie do polskiego „h” w „hak” lub nieme	bezdźwięczna krtaniowa szczelinowa	haicu
J	[ʒ]	jak „s” w angielskim „treasure”, podobnie do polskiego „ż” w „żaba”	dźwięczna zadziąsłowa szczelinowa	jeolojia
L	[l]	jak „l” w „lek”	dźwięczna zębowa/przedniojęzykowo-dziąsłowa boczna płynna	lingual
M	[m]	jak „m” w „mak”	dźwięczna dwuwargowa nosowa	mesma
N	[n]	jak „n” w „noc”	dźwięczna zębowa/przedniojęzykowo-dziąsłowa nosowa	negante
P	[p]	jak „p” w „pot”	bezdźwięczna dwuwargowa zwarta	paper
R	[r]	jak „r” w „rok”	dźwięczna zębowa/przedniojęzykowo-dziąsłowa drżąca	rubarbo
S	[s]	jak „s” w „sad”	bezdźwięczna zębowa/przedniojęzykowo-dziąsłowa szczelinowa	sistemes
T	[t]	jak „t” w „tak”	bezdźwięczna zębowa/przedniojęzykowo-dziąsłowa zwarta	tota
V	[v]	jak „w” w „woda”	dźwięczna wargowo-zębowa szczelinowa	vivosa
X	[ʃ]	jak „sh” w angielskim „shop”, podobnie do polskiego „sz” w „szal”	bezdźwięczna zadziąsłowa szczelinowa	xuxa
Z	[z]	jak „z” w „ząb”	dźwięczna zębowa/przedniojęzykowo-dziąsłowa szczelinowa	zezea

Należy zwrócić uwagę na następujące punkty:

• C brzmi zawsze jak „k” w „kok”, nigdy jak „s” w „sok”.
• F brzmi zawsze jak „f” w „foka”, nigdy jak „w” w „woda”.
• G brzmi zawsze jak „g” w „gad”, nigdy jak „dż” w „dżem”.
• H może być niewymawiane, jeżeli mówiący ma trudności z wymową tego dźwięku.
• J oznacza dźwięk, który jest obecny w językach francuskim i portugalskim („j”), w angielskim „s” w „treasure”, zbliżony do polskiego „ż” w „żaba”. Może być również wymawiany jako [dʒ] jak „j” w angielskim wyrazie „judge”, podobnie do polskiego „dż” w wyrazie „dżem”.
• N przed „g” lub „c” oddaje dźwięk „ng” [ŋ], spotykany na miejscu „n” w wyrazie „bank”: longa, ance. Na końcu sylaby „ng”, jak w bumerang lub gangster, jest wymawiane w ten sam sposób, ponadto litera „g” jest niema.
• R posiada drżącą bądź uderzeniową wymowę, właściwą dla takich języków, jak polski, włoski czy hiszpański. Inne sposoby realizacji dźwięku „r” (jak w językach: francuskim, niemieckim czy angielskim) są możliwe do zaakceptowania tylko wtedy, gdy wystarczająco jasno wyróżniają się spośród innych spółgłosek języka LFN.
• S brzmi zawsze jak „s” w „sad”, nigdy jak „z” w „zad”.
• V nigdy nie brzmi jak „b” w „bok”, w przeciwieństwie do języka hiszpańskiego.
• X brzmi podobnie do angielskiego „sh”, niemieckiego „sch” oraz francuskiego i portugalskiego „ch”, a podobnie do polskiego „sz”. Może być również wymawiane jako [tʃ] jak „ch” w angielskim wyrazie „church”.
• Z nigdy nie brzmi jak „c” w „cel”, w przeciwieństwie do języków niemieckiego i włoskiego.

Jako że niektórzy użytkownicy języka mają trudności z wymową spółgłosek w pewnych kombinacjach lub pozycjach, LFN pozwala na następujące uproszczenia:

• haicu, bahamas
  • Litera „h” może być niewymawiana, jeżeli sprawia problem mówiącemu: [aicu], [ba-amas].
• blog, club
  • Niektóre internacjonalizmy kończą się nietypową spółgłoską. Litera „e” może być dodana na końcu wyrazu dla ułatwienia wymowy: [bloge], [klube].
• spada, strada
  • Liczne wyrazy zaczynają się od litery „s”, po której występuje spółgłoska. Mówiący, który uważa taką kombinację za problematyczną, może wymówić na początku dodatkowe „e”: [espada], [estrada].
• gnostica, psicolojia
  • Niektóre terminy naukowe rozpoczynają się nietypową zbitką spółgłoskową, jak na przykład „ft”, „gn”, „mn”, „ps” lub „pt”. W wymowie pierwsza ze spółgłosek może zostać pominięta: [nostika], [sikoloʒia].

Litery obce LFN

Gdy litera obca alfabetowi LFN pojawia się w słowie, zwykle jest wymawiana w następujący sposób:

K	[k]	jak „c”
Q	[k]	jak „c”
W	[u] lub [w]	jak „u”
Y	[i] lub [j]	jak „i”

Akcent

Jeśli wyraz zawiera więcej niż jedną samogłoskę, jedna z nich jest akcentowana (wymawiana silniej). Akcentowane samogłoski w przykładzie poniżej są podkreślone.

Zasadniczą regułą jest akcentowanie samogłoski, która poprzedza ostatnią spółgłoskę wyrazu:

• falda
• integra
• matematica
• albatros
• ranur

Dodanie przyrostka może zmienić pozycję akcentu:

• matematica  →  matematical
• radiograf  →  radiografia (bez zmian)
• radiograf  →  radiograf‌iste

Jednak dodanie przyrostka liczby mnogiej -s nie przenosi akcentu:

• un falda  →  du faldas
• un joven  →  tre jovenes
• ambos – ten szczególny wyraz jest akcentowany jak formy w liczbie mnogiej

Litery „i” lub „u” w dwugłoskach pod tym względem zachowują się jak spółgłoski:

• abaia
• ciui
• bonsai
• cacau

Jeżeli ostatnia spółgłoska nie jest poprzedzona samogłoską, pierwsza samogłoska jest akcentowana:

• trae
• fea
• tio
• proa
• jua

Część wyrazów zawiera kilka samogłosek po ostatniej spółgłosce. Jeśli takimi samogłoskami są „ia”, „ie”, „io”, „ua”, „ue” lub „uo”, akcent wciąż jest przykładany do samogłoski przed ostatnią spółgłoską:

• asentua
• jelosia
• rituo
• alio

Jednak, gdy ostatnimi samogłoskami są „ae”, „ao”, „ea”, „eo”, „oa”, „oe” lub „ui”, akcentowana jest pierwsza z pary:

• coneo
• idea
• sutrae
• produi

(Lecz za wyjątkiem estingui i vacui, gdzie litera „u” jest półsamogłoską na mocy innej reguły.)

Nieliczne wyrazy złożone zachowują akcent drugiego ich elementu. Są one zapisywane przy pomocy myślnika: media-dia, para-rio.

Język LFN nie należy do języków tonalnych: wyrazy nie są różnicowane poprzez zmiany w wysokości głosu. Jakkolwiek, jednym ze sposobów oznaczenia, że zdanie jest pytające, jest intonacja wznosząca na jego końcu:

• Tu parla portuges? – z zastosowaniem intonacji wznoszącej
• Tu no parla portuges. – z zastosowaniem intonacji neutralnej bądź opadającej

Fonotaktyka

Postać zwyczajna wyrazów języka LFN jest ograniczona przez pewne reguły.

Podwójne wystąpienie tej samej samogłoski (jak np. aa) jedna po drugiej jest zabronione, poza przypadkami kiedy to wynika z dodania przedrostka: „reenvia”, „coopera”. W takim przypadku obie samogłoski są wymawiane.

Tam, gdzie dodanie przyrostka mogłoby utworzyć niewłaściwą sekwencję samogłosek, drugą z nich się pomija:

• comedia + -iste  →  (comediiste)  →  comediste – komik

Tylko następujące zbitki spółgłoskowe są dopuszczone na początku sylaby:

• pr-, br-, pl-, bl-
• tr-, dr-
• cr-, gr-, cl-, gl-
• fr-, vr-, fl-
• sl-
• sp-, st-, sc-
• sf-
• spr-, str-, scr-
• spl-, scl-

Tylko następujące spółgłoski są dopuszczone na końcu sylaby (muszą być bezpośrednio poprzedzone samogłoską):

• -f, -s, -x
• -m, -n, -l, -r

Zbitka spółgłoskowa wewnątrz wyrazu jest poprawna wtedy, gdy może być podzielona na dwie poprawne sylaby:

• encontrante = en-con-tran-te
• mostrablia = mo-stra-bli-a
• instinto = in-stin-to

Nazwy własne wraz ze słowami technicznymi, międzynarodowymi lub specyficznymi dla danej kultury mogą na zasadzie wyjątku łamać te zasady.